Prawo, jako targowisko opinii? Jednolitość orzecznictwa czy jego zróżnicowanie?

Przykłady kreowania treści przepisu prawa za pomocą sędziowskiej wykładni

(inne teksty tego autora)

[hidepost]

Przepis ten normuje zasady dotyczące orzekania kary łącznej, w tym w ramach wyroku łącznego²³. Stosownie do treści art. 572 KPK, sąd umarza postępowanie w przedmiocie wydania wyroku łącznego w sytuacji braku podstaw do jego wydania. W orzecznictwie sądowym w zakresie wykładni przesłanek ujemnych wydania wyroku łącznego, powstała rozbieżność co do tego, czy w sytuacji, gdy wydanie wyroku łącznego prowadziłoby do pogorszenia sytuacji prawnej skazanego, wskutek np. rozwiązania poszczególnych węz­łów kar łącznych orzeczonych w wyrokach „jednostkowych” i wymierzenia nowej kary łącznej, jest dopuszczalne jego wydanie czy też nie. I tak:

1) w wyroku z 16.8.2012 r.²⁴ Sąd Apelacyjny w Krakowie wskazał, że „wymiar kary łącznej nie powinien pogarszać sytuacji skazanego względem stanu sprzed orzeczenia tej kary. Wyrok łączny, a w szczególności orzekana w nim kara łączna, jest rozwiązaniem tworzonym dla ukształtowania bieżącego położenia skazanego. Trudno uznać za słuszny wyrok łączny, stanowiący niejako podsumowanie działalności przestępczej skazanego, z mocy którego ma on ponosić karę surowszą od tej, która została mu wymierzona w wyrokach jednostkowych, gdyby karę orzeczoną w tych wyrokach odbywał w kolejności”;

2) z kolei Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w wyroku z 16.7.2013 r.²⁵ podkreślił, że „w niektórych wypadkach, uwzględnienie okoliczności, które nie mogły być wcześniej przedmiotem oceny sądu (liczba popełnionych przestępstw, ich rodzaj i łączące je relacje przedmiotowo-podmiotowe) prowadzić może – w wyniku stosowania dyrektyw prewencji szczególnej i ogólnej – do potrzeby orzeczenia w wyroku łącznym kary łącznej surowszej od tej, jaka wynikałaby z sumy wymierzonych uprzednio kar, wyliczonej z pominięciem kar jednostkowych objętych karą (karami) łączną”.

Prawo cywilne

W judykaturze szeroko pojętego prawa cywilnego przykładami kreacji treści przepisu prawa za pomocą sędziowskiej wykładni prawa bez dogmatycznej zmiany treści przepisu są: pojęcie „orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie”, odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 417 KC oraz status spółki cywilnej regulowanej przepisami KC.

1. Pojęcie „orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie”

- Zgodnie z przepisami Konstytucji RP:„Każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Wyjątki od tej zasady oraz tryb zaskarżania określa ustawa” (art. 78 Konstytucji);
- „Postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne. Ustrój i właściwość sądów oraz postępowanie przed sądami określają ustawy” (art. 176 Konstytucji);
- „Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd” (art. 45 Konstytucji).
Przepisy te stały się przedmiotem odmiennych interpretacji Trybunału Konstytucyjnego, które doprowadziły w konsekwencji do bardzo poważnych zmian w polskiej procedurze cywilnej.

a) Pierwsze stanowisko

W wyroku z 3.7.2002 r.²⁶ TK stwierdził, że z powołanych przepisów wynika postulat skierowany do ustawodawcy, takiego ukształtowania procedury, aby w miarę możliwości przewidziane w niej było prawo wniesienia środka zaskarżenia. Wskazano także, że o ile art. 176 ust. 1 Konstytucji określa jedynie liczbę instancji w postępowaniu sądowym, to przewidujący wyjątki art. 78 Konstytucji, posługując się pojęciem prawa do zaskarżenia, nakazuje uwzględnienie w przepisach o postępowaniu sądowym merytorycznego sensu tego prawa. W wyroku z 12.3.2002 r.²⁷ Trybunał podniósł, że norma art. 176 ust. 1 Konstytucji chroni stronę przed pozbawieniem jej możliwości rozpatrzenia sprawy przez sąd II instancji zarówno przez mechanizmy działające bezpośrednio, tj. przez wyłączenie możliwości wniesienia apelacji, jak i pośrednio – przez ustanowienie takich warunków formalnych wniesienia apelacji, które czynność tę czyniłyby nadmiernie utrudnioną. W uzasadnieniu orzeczenia z 14.11.2006 r.²⁸ TK stwierdził, że ograniczenie prawa opartego na art. 78 Konstytucji dotyczy także regulacji z art. 176 ust. 1 Konstytucji, odnoszącej się zresztą tylko do postępowania sądowego. Podobne stanowisko Trybunał zajął także w innych orzeczeniach, takich jak wyroki: z 8.12.1998 r.²⁹, z 11.7.2005 r.³⁰ oraz z 13.1.2004 r.³¹

Wszystkie te orzeczenia były wyrazem jednolicie przyjmowanej przez TK wykładni stosunku zachodzącego pomiędzy przepisami art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji, opartej na dokonaniu wyraźnego podziału: na czynności związane ze sprawowaniem przez sądy funkcji wymiaru sprawiedliwości, które polegają na ostatecznym rozstrzyganiu sporów prawnych lub orzekaniu o zasadności zarzutu stawianego w postępowaniu cywilnym, oraz na inne czynności³². Zasada co najmniej dwuinstancyjnego postępowania sądowego musi być zachowana, jeżeli dochodzi do wydania orzeczenia w ramach sprawowania przez sąd funkcji wymiaru sprawiedliwości³³. Zasada ta nie odnosi się do rozstrzygnięć wpadkowych, dotyczących zagadnień, które będzie można poddać kontroli instancyjnej w dalszym toku postępowania³⁴. Stanowisko to spotkało się z aprobatą piśmiennictwa³⁵. Trybunał jednoznacznie przy tym uznawał, że orzeczenie sądu II instancji, nawet oparte na ustaleniach odmiennych od ustaleń sądu I instancji, nie staje się z tego powodu orzeczeniem pierwszoinstancyjnym, od którego powinien przysługiwać środek odwoławczy³⁶.

[/hidepost]