Problem dopuszczalności uzupełnienia lub zmiany zarzutów
w sposób uproszczony

W niniejszym artykule analizie poddano zagadnienie, czy uzupełnienie lub zmiana zarzutów przedstawionych podejrzanemu w postępowaniu przygotowawczym musi odbyć się poprzez wydanie postanowienia o uzupełnieniu lub zmianie zarzutów, czy może dopuszczalna jest także forma „uproszczona” przeprowadzenia tej czynności, a więc poprzez powiadomienie podejrzanego o treści uzupełnionego lub zmienionego zarzutu i przesłuchanie go? Dokonana przez autora analiza poszczególnych przepisów Kodeksu postępowania karnego prowadzi go do udzielenia odpowiedzi przeczącej na postawione powyżej pytanie i stwierdzenia, że taka forma modyfikacji zarzutów jest sprzeczna z regulacjami procedury karnej w obecnie obowiązującym brzmieniu. Z odwołaniem się do głosów doktryny oraz treści obowiązujących przepisów rangi podustawowej autor zauważa jednak, że praktyka dopuszcza dokonywanie modyfikacji zarzutów również w sposób „uproszczony”. Opowiadając się
za możliwością odformalizowanego przeprowadzania tego rodzaju czynności, autor dostrzega potrzebę dokonania zmian w Kodeksie postępowania karnego,
co skutkuje przedstawionymi postulatami de lege ferenda.

[hidepost]

Wprowadzenie

Przedstawienie zarzutów w toku śledztwa lub dochodzenia kończy fazę prowadzenia postępowania przygotowawczego w sprawie (in rem), a rozpoczyna fazę postępowania przygotowawczego prowadzonego przeciwko określonej osobie (in personam)¹. Jest to ten etap rozwojowy procesu karnego, w którym postępowanie przygotowawcze przechodzi od stopnia domniemania lub podejrzewania, że sprawcą czynu jest określona osoba, do stopnia dostatecznego podejrzenia, a nawet przekonania o tym, że konkretna osoba jest sprawcą czynu przestępnego². Moment ten znajduje formalny wyraz w decyzji organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze o skierowaniu jego toku przeciwko określonej osobie (tzw. przedstawienie zarzutów)³. Przedstawienie zarzutów może przybrać podstawową postać „wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów” (art. 313 § 1 KPK) – tzw. „zwyczajne” przedstawienie zarzutów, a na zasadzie wyjątku od reguły może być
tzw. „uproszczonym” przedstawieniem zarzutów, które przewidziane jest w KPK w trzech przypadkach: w toku tzw. czynności procesowych prowadzonych
w niezbędnym zakresie (art. 308 § 2 KPK), w dochodzeniu (art. 325g § 1 i 2 KPK) oraz w tzw. dochodzeniu przyspieszonym⁴ (art. 517c § 1 KPK)⁵. Przedstawienie zarzutów jest w strukturze procesu karnego momentem zwrotnym. Przeobraża ono postępowanie w sprawie w postępowanie przeciwko osobie. Dla podejrzanego oznacza to zakreślenie granic postępowania przygotowawczego. Określenie zarzutu nie wyklucza jednak możliwości jego zmiany. Postępowanie przygotowawcze trwa bowiem nadal, a materiał dowodowy ulegać może ciągłym zmianom. Zmiany te mogą z kolei rzutować na opis zarzucanego czynu, czy też na jego kwalifikację prawną. Dlatego też modyfikacja przedstawionego wcześniej zarzutu staje się niekiedy konieczna⁶. Dynamiczny charakter procesu karnego sprawia, że jego przedmiot jest weryfikowany w trakcie całego jego przebiegu. Gwarancyjne walory przedstawienia zarzutów byłyby nieefektywne, gdyby nie istniał równolegle obowiązek modyfikacji przedmiotu procesu. Akt pociągnięcia podejrzanego do odpowiedzialności karnej musi bowiem odpowiadać rzeczywistej sytuacji dowodowej⁷. Tak więc
w toku postępowania przygotowawczego mogą być ujawnione dowody i okoliczności wskazujące na fakt, że podejrzany popełnił więcej czynów przestępnych niż
te ujęte w dotychczas przedstawionych mu zarzutach. Może też w istotny sposób ulec zmianie czyn zarzucany już podejrzanemu albo jego kwalifikacja prawna. Sytuacje te obligują organ prowadzący postępowanie przygotowawcze do dokonania formalnej modyfikacji przedstawionych zarzutów⁸. Co do zasady, odbywa się to poprzez wydanie postanowienia o „uzupełnieniu” („rozszerzeniu”⁹) lub „zmianie” zarzutów na podstawie art. 314 KPK (postanowienie o zmianie zarzutów sensu ­largo¹⁰). Zgodnie z art. 314 KPK, nowe postanowienie wydaje się wtedy, gdy w toku postępowania przygotowawczego okaże się, że podejrzanemu należy zarzucić ponadto czyn nieobjęty wydanym uprzednio postanowieniem o przedstawieniu zarzutów albo czyn w zmienionej w istotny sposób postaci lub też, gdy czyn już zarzucany należy zakwalifikować z surowszego przepisu. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z uzupełniającym postanowieniem o przedstawieniu zarzutów (postanowienie o „uzupełnieniu”, inaczej „rozszerzeniu”, zarzutów), a w drugim i trzecim z postanowieniem zmieniającym przedstawione zarzuty (postanowienie
o „zmianie zarzutów” sensu stricto)¹¹. Nie ma żadnej wątpliwości, że uzupełnienie lub zmiana zarzutów może odbyć się w każdym przypadku poprzez wydanie postanowienia o uzupełnieniu lub zmianie zarzutów na podstawie art. 314 KPK. Jest to reguła. Wydanie tego rodzaju postanowień będzie oznaczać, przez analogię do terminologii określającej sposoby przedstawienia zarzutów, dokonanie tzw. zmiany zarzutów w sposób „zwyczajny”¹². W tym właśnie miejscu powstaje pytanie, czy uzupełnienie lub zmiana przedstawionych wcześniej podejrzanemu zarzutów może odbyć się także poprzez powiadomienie podejrzanego o treści uzupełnionego lub zmienionego zarzutu i ponowne przesłuchanie go w charakterze podejrzanego w odniesieniu do nowego czynu lub czynów albo czynu lub czynów
w nowej postaci? Powstaje zatem pytanie o dopuszczalność uzupełnienia lub zmiany przedstawionych zarzutów w sposób „uproszczony”.

[/hidepost]