• Prawo karne
  • Artykuł pochodzi z numeru IUSTITIA 2(16)/2014, dodano 29 sierpnia 2014.

Problem dopuszczalności uzupełnienia lub zmiany zarzutów
w sposób uproszczony

Cezary Golik
(inne teksty tego autora)

W niniejszym artykule analizie poddano zagadnienie, czy uzupełnienie lub zmiana zarzutów przedstawionych podejrzanemu w postępowaniu przygotowawczym musi odbyć się poprzez wydanie postanowienia o uzupełnieniu lub zmianie zarzutów, czy może dopuszczalna jest także forma „uproszczona” przeprowadzenia tej czynności, a więc poprzez powiadomienie podejrzanego o treści uzupełnionego lub zmienionego zarzutu i przesłuchanie go? Dokonana przez autora analiza poszczególnych przepisów Kodeksu postępowania karnego prowadzi go do udzielenia odpowiedzi przeczącej na postawione powyżej pytanie i stwierdzenia, że taka forma modyfikacji zarzutów jest sprzeczna z regulacjami procedury karnej w obecnie obowiązującym brzmieniu. Z odwołaniem się do głosów doktryny oraz treści obowiązujących przepisów rangi podustawowej autor zauważa jednak, że praktyka dopuszcza dokonywanie modyfikacji zarzutów również w sposób „uproszczony”. Opowiadając się
za możliwością odformalizowanego przeprowadzania tego rodzaju czynności, autor dostrzega potrzebę dokonania zmian w Kodeksie postępowania karnego,
co skutkuje przedstawionymi postulatami de lege ferenda.

[hidepost]

Wprowadzenie

Przedstawienie zarzutów w toku śledztwa lub dochodzenia kończy fazę prowadzenia postępowania przygotowawczego w sprawie (in rem), a rozpoczyna fazę postępowania przygotowawczego prowadzonego przeciwko określonej osobie (in personam)1. Jest to ten etap rozwojowy procesu karnego, w którym postępowanie przygotowawcze przechodzi od stopnia domniemania lub podejrzewania, że sprawcą czynu jest określona osoba, do stopnia dostatecznego podejrzenia, a nawet przekonania o tym, że konkretna osoba jest sprawcą czynu przestępnego2. Moment ten znajduje formalny wyraz w decyzji organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze o skierowaniu jego toku przeciwko określonej osobie (tzw. przedstawienie zarzutów)3. Przedstawienie zarzutów może przybrać podstawową postać „wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów” (art. 313 § 1 KPK) – tzw. „zwyczajne” przedstawienie zarzutów, a na zasadzie wyjątku od reguły może być
tzw. „uproszczonym” przedstawieniem zarzutów, które przewidziane jest w KPK w trzech przypadkach: w toku tzw. czynności procesowych prowadzonych
w niezbędnym zakresie (art. 308 § 2 KPK), w dochodzeniu (art. 325g § 1 i 2 KPK) oraz w tzw. dochodzeniu przyspieszonym4 (art. 517c § 1 KPK)5. Przedstawienie zarzutów jest w strukturze procesu karnego momentem zwrotnym. Przeobraża ono postępowanie w sprawie w postępowanie przeciwko osobie. Dla podejrzanego oznacza to zakreślenie granic postępowania przygotowawczego. Określenie zarzutu nie wyklucza jednak możliwości jego zmiany. Postępowanie przygotowawcze trwa bowiem nadal, a materiał dowodowy ulegać może ciągłym zmianom. Zmiany te mogą z kolei rzutować na opis zarzucanego czynu, czy też na jego kwalifikację prawną. Dlatego też modyfikacja przedstawionego wcześniej zarzutu staje się niekiedy konieczna6. Dynamiczny charakter procesu karnego sprawia, że jego przedmiot jest weryfikowany w trakcie całego jego przebiegu. Gwarancyjne walory przedstawienia zarzutów byłyby nieefektywne, gdyby nie istniał równolegle obowiązek modyfikacji przedmiotu procesu. Akt pociągnięcia podejrzanego do odpowiedzialności karnej musi bowiem odpowiadać rzeczywistej sytuacji dowodowej7. Tak więc
w toku postępowania przygotowawczego mogą być ujawnione dowody i okoliczności wskazujące na fakt, że podejrzany popełnił więcej czynów przestępnych niż
te ujęte w dotychczas przedstawionych mu zarzutach. Może też w istotny sposób ulec zmianie czyn zarzucany już podejrzanemu albo jego kwalifikacja prawna. Sytuacje te obligują organ prowadzący postępowanie przygotowawcze do dokonania formalnej modyfikacji przedstawionych zarzutów8. Co do zasady, odbywa się to poprzez wydanie postanowienia o „uzupełnieniu” („rozszerzeniu”9) lub „zmianie” zarzutów na podstawie art. 314 KPK (postanowienie o zmianie zarzutów sensu ­largo10). Zgodnie z art. 314 KPK, nowe postanowienie wydaje się wtedy, gdy w toku postępowania przygotowawczego okaże się, że podejrzanemu należy zarzucić ponadto czyn nieobjęty wydanym uprzednio postanowieniem o przedstawieniu zarzutów albo czyn w zmienionej w istotny sposób postaci lub też, gdy czyn już zarzucany należy zakwalifikować z surowszego przepisu. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z uzupełniającym postanowieniem o przedstawieniu zarzutów (postanowienie o „uzupełnieniu”, inaczej „rozszerzeniu”, zarzutów), a w drugim i trzecim z postanowieniem zmieniającym przedstawione zarzuty (postanowienie
o „zmianie zarzutów” sensu stricto)11. Nie ma żadnej wątpliwości, że uzupełnienie lub zmiana zarzutów może odbyć się w każdym przypadku poprzez wydanie postanowienia o uzupełnieniu lub zmianie zarzutów na podstawie art. 314 KPK. Jest to reguła. Wydanie tego rodzaju postanowień będzie oznaczać, przez analogię do terminologii określającej sposoby przedstawienia zarzutów, dokonanie tzw. zmiany zarzutów w sposób „zwyczajny”12. W tym właśnie miejscu powstaje pytanie, czy uzupełnienie lub zmiana przedstawionych wcześniej podejrzanemu zarzutów może odbyć się także poprzez powiadomienie podejrzanego o treści uzupełnionego lub zmienionego zarzutu i ponowne przesłuchanie go w charakterze podejrzanego w odniesieniu do nowego czynu lub czynów albo czynu lub czynów
w nowej postaci? Powstaje zatem pytanie o dopuszczalność uzupełnienia lub zmiany przedstawionych zarzutów w sposób „uproszczony”.

[/hidepost]