Problemy prawne zastosowania instytucji gwarancji zapłaty za roboty budowlane. Wybrane zagadnienia
[hidepost]
Podsumowując, należy przychylić się do stanowiska judykatury, które „obiekt” ocenia jako przedsięwzięcie większych rozmiarów, z którym związany jest wymóg projektowania, a także stosowania przepisów PrBud. Nie można zaprzeczyć, aby owo kryterium nie raziło uznaniowością, jednak trzeba zauważyć, że orzecznictwo sądowe dobrze radzi sobie z kwalifikacją określonych stanów faktycznych24.
2) Gwarancja zapłaty udzielana przez wykonawcę
W art. 6495 KC ustawodawca nie sprecyzował rodzaju umów, do którego należy stosować instytucję gwarancji zapłaty, z czego należy wywieść, że chodzi o umowy, których przedmiotem jest wykonanie robót budowlanych (art. 6491 § 1 KC). Chodzi przy tym o umowy zawarte między wykonawcą (generalnym) a dalszymi wykonawcami (podwykonawcami). Żądanie udzielenia gwarancji zapłaty przysługuje zatem jedynie podwykonawcom wykonawcy (generalnego), nie zaś dalszym podwykonawcom25.
Pojęcie i cechy gwarancji zapłaty
Jak wynika z nazwy, gwarancja zapłaty ma służyć zagwarantowaniu wykonawcy zapłaty należnego mu wynagrodzenia. W myśl art. 6491 § 1 KC, gwarancji zapłaty udziela inwestor generalnemu wykonawcy lub wykonawcy w celu zabezpieczenia terminowej zapłaty umówionego wynagrodzenia za wykonanie robót budowlanych. Gwarancją zapłaty jest gwarancja bankowa lub ubezpieczeniowa, akredytywa bankowa lub poręczenie banku udzielone na zlecenie inwestora (art. 6491 § 2 KC)26. Brzmienie art. 6491 § 1 KC może być mylące z tego względu, że to nie inwestor udziela wykonawcy gwarancji zapłaty, ale bank lub zakład ubezpieczeń działający na jego zlecenie. Należy zatem przyjąć, że wykonawca może żądać od inwestora, aby ten zawarł z bankiem lub zakładem ubezpieczeń umowę ustanowienia na jego rzecz jednej z form gwarancji wskazanej w art. 6491 § 2 KC.
1) Numerus clausus form gwarancji zapłaty
W przepisie art. 6491 § 2 KC określono numerus clausus dopuszczalnych form gwarancji zapłaty. Wspólną cechą wszystkich form gwarancji zapłaty jest cel, jakiemu służą – zabezpieczanie wierzytelności. Różnice pomiędzy nimi wynikają natomiast z konstrukcji prawnej i roli, jaką spełniają27. Warto zwrócić uwagę na akcesoryjny charakter poręczenia, przy którym bank może bronić się zarzutami przysługującymi inwestorowi, nie wyłączając zarzutu nieistnienia wierzytelności w części objętej potrąceniem.
Zgodnie z art. 6491 § 3 KC, strony ponoszą w równych częściach udokumentowane koszty zabezpieczenia wierzytelności. Nie do końca jasne jest użycie sformułowania „koszty zabezpieczenia wierzytelności” w miejsce „koszty udzielenia gwarancji zapłaty”. W literaturze wskazano, że użycie szerszego pojęcia „zabezpieczenia wierzytelności” nie było celowym działaniem ustawodawcy28. Wydaje się, że dopuszczalna byłaby również inna interpretacja – mianowicie, że zabieg należy odczytać jako ustanowienie obowiązku zwrotu inwestorowi kosztów każdej uzgodnionej formy zabezpieczenia lub zabezpieczenia innych roszczeń wykonawcy, poza samym wynagrodzeniem. Użycie terminu „udokumentowane koszty” zdaje się przemawiać, że chodzi o koszty rzeczywiście poniesione, co wykluczałoby możliwość żądania od wykonawcy uiszczenia zaliczki na poczet przyszłych kosztów zabezpieczenia29.
Z zagadnieniem dopuszczalnych form gwarancji zapłaty wiąże się kwestia relacji art. 6491 § 2 do art. 364 KC, umiejscowionego w części ogólnej zobowiązań. W literaturze wyrażono pogląd, że przepis art. 6491 § 2 KC stanowi lex specialis względem art. 364 KC30. Należy jednak zauważyć, że konstrukcja art. 364 § 2 KC ma charakter uniwersalny w tym znaczeniu, że stanowi swoisty „wentyl” bezpieczeństwa dla wszelkich przypadków ustawowego zabezpieczenia, kiedy z różnych ważnych powodów wskazana w lex specialis forma zabezpieczenia będzie niecelowa, np. z uwagi na skuteczność zabezpieczenia w innej postaci. Wskazana interpretacja tłumaczyłaby celowe użycie w art. 6491 § 3 KC szerszego pojęcia „zabezpieczenia wierzytelności”, zamiast „gwarancji zapłaty”.
[/hidepost]