Procesowe skutki złożenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych dotkniętego brakiem formalnym – glosa

Andrzej Antkiewicz

[hidepost=1]

Z przytoczonego passusu uzasadnienia postanowienia z 7.11.2006 r. i niemal dosłownego jego powielania w uzasadnieniach kolejnych orzeczeń SN⁶ wynika, że dla sformułowania uniwersalnego wniosku, iż również w przypadku zwrotu wniosku strony o zwolnienie od kosztów sądowych przewodniczący powinien
po dokonaniu zwrotu wezwać pełnomocnika strony do opłacenia pisma podlegającego opłacie w terminie tygodniowym pod rygorem jego odrzucenia,
SN wychodził każdorazowo od ugruntowanego stanowiska judykatury (którego nie neguję) dotyczącego obowiązku sformułowania wezwania przez przewodniczącego do uiszczenia opłaty od pisma po odmownym (merytorycznym) rozpoznaniu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych i ze względu na podobieństwo sytuacji występującej po oddaleniu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych i sytuacji istniejącej po zwrocie tego wniosku, uznawał, że utrwalony pogląd należy również stosować w przypadku zwrotu wniosku.

Ocena stanowiska SN

W mojej ocenie, w istocie nie ma jednak podobieństwa w obydwu sytuacjach przedstawionych przez Sąd Najwyższy⁷, dlatego brak jest też podstaw
do przenoszenia słusznego stanowiska judykatury wypracowanego jeszcze na gruncie ustawy z 13.6.1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych⁸, dotyczącego obowiązku wezwania o uiszczenie opłaty po oddaleniu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych⁹, do sytuacji, kiedy wniosek o zwolnienie
od kosztów sądowych został skutecznie zwrócony¹⁰. Niezaskarżalny zwrot wniosku a limine na podstawie art. 102 ust. 4 KSCU oznacza bowiem unicestwienie
ex tunc skutków procesowych związanych z jego wniesieniem (art. 130 § 2 KPC¹¹), to zaś prowadzi do konstatacji, że zwrócony wniosek o zwolnienie od opłaty sądowej od pisma procesowego nie wywiera żadnego skutku prawnego i nie niweczy biegu terminu do uiszczenia tej opłaty, zatem termin do uiszczenia opłaty upływa bezskutecznie. O ile zatem w przypadku zwrotu wniosku istnieje przepis niweczący te skutki z mocą wsteczną, to w przypadku oddalenia wniosku o zwolnienie
od kosztów takiego przepisu brak. Z tego względu w art. 112 ust. 2 KSCU¹² ustawodawca zdecydował się wprowadzić normę nakazującą wezwać stronę do opłacenia pisma na podstawie art. 130 KPC po prawomocnym oddaleniu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, ustalając wyjątek od tej zasady jedynie w przypadku reprezentowania strony przez fachowego pełnomocnika w art. 112 ust. 3 KSCU¹³. Wprowadzenie ustawowego nakazu wezwania strony do opłacenia pisma
na podstawie art. 130 KPC po prawomocnym oddaleniu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, sankcjonujące praktykę judykatury wypracowaną jeszcze
na gruncie KSCU67, nie oznacza jednak, że taki sam obowiązek sądu (przewodniczącego) istnieje po zwrocie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych ze względu na jego braki formalne. Zauważyć bowiem należy, że ustawodawca nie zdecydował się na wprowadzenie ustawowo takiego obowiązku, pomimo wielokrotnego wywiedzenia go przez SN z analogii do sytuacji występującej po oddaleniu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. Ustawodawca uznał zatem, że w istocie takiej analogii między opisywanymi sytuacjami nie ma.

Zwrócić trzeba uwagę na to, że przepis niweczący skutki wniesienia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych został też wprowadzony¹⁴ w przypadku złożenia kolejnego wniosku o zwolnienie od kosztów, opartego na tych samych okolicznościach, jeśli wniosek został odrzucony (art. 112 ust. 4 w zw. z art. 107 ust. 2 KSCU).
I w tym przypadku złożenie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych nie ma wpływu na bieg terminu do opłacenia pisma, nie istnieje więc potrzeba ponawiania wezwania do uiszczenia opłaty po odrzuceniu takiego wniosku¹⁵. Trafnie zwrócono uwagę w doktrynie¹⁶ na analogię właśnie tej sytuacji do przypadku, kiedy następuje zwrot wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, w obydwu bowiem nie dochodzi do merytorycznego odniesienia się do żądania strony zwolnienia
od obowiązku uiszczenia kosztów sądowych. Pomiędzy tymi sytuacjami istnieje więc podobieństwo, a nie pomiędzy tymi przypadkami, które wymienia Sąd Najwyższy.

[/hidepost]