Procesowe skutki złożenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych dotkniętego brakiem formalnym – glosa
[hidepost=1]
Przeciwko lansowanej przez Sąd Najwyższy omawianej tu koncepcji świadczą także argumenty historyczne. Z przedstawionej w uzasadnieniu postanowienia
z 7.11.2006 r.17 i powielanej następnie w kolejnych postanowieniach SN argumentacji wynika, że ukształtowanie się wyrażonego na wstępie stanowiska SN nastąpiło w kontekście wykładni nieobowiązującego już przepisu art. 1302 § 3 KPC, który regulował m.in. problematykę odrzucenia skargi kasacyjnej i zażalenia na skutek nieuiszczenia od nich opłaty przez fachowego pełnomocnika. W cytowanych orzeczeniach SN stanął bowiem na stanowisku, że nie podlegały odrzuceniu
na podstawie art. 1302 § 3 KPC nienależycie opłacone zażalenie lub skarga kasacyjna wniesione przez profesjonalnego pełnomocnika, do których dołączono wniosek
o zwolnienieod opłaty sądowej, nawet jeżeli wniosek ten podlegał zwrotowi ze względu na niedołączenie do niego oświadczenia, o którym mowa
w art. 102 ust. 2 KSCU. Zdaniem SN, przepis art. 1302 § 3 KPC obejmował bowiem tylko przypadek wniesienia przez profesjonalnego pełnomocnika procesowego nienależycie opłaconego środka zaskarżenia, gdy w chwili jego wniesienia istniał obowiązek uiszczenia opłaty (miarodajny był więc moment wniesienia pisma podlegającego opłacie). Skoro złożenie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych (niezależnie od sposobu rozstrzygnięcia), wyłączało (niekiedy tylko czasowo) obowiązek uiszczenia opłaty od pisma objętego wnioskiem, to w momencie złożenia środka zaskarżenia nie istniał obowiązek uiszczenia opłaty. Nie było więc podstaw do odrzucenia środka zaskarżenia, jeżeli później zaktualizował się obowiązek uiszczenia opłaty na skutek zwrotu wniosku o zwolnienie od kosztów. Stanowiłoby
to bowiem w istocie rozszerzenie zakresu stosowania art. 1302 § 3 KPC, co według SN było niedopuszczalne ze względu na wyjątkowy i bezwzględny charakter tej regulacji18. Z tym poglądem na gruncie przepisu art. 1302 § 3 KPC można było się zgodzić, albowiem sytuacja wykreowana po zwrocie wniosku o zwolnienie
od kosztów sądowych nie podpadała już pod hipotezę tego przepisu, który ustanawiał sankcję za nieopłacenie pisma przy jego wniesieniu, pod warunkiem, że w chwili wniesienia istniał wynikający z tego przepisu obowiązek uiszczenia opłaty. W sytuacji zaś złożenia wniosku o zwolnienie od opłaty, takiego obowiązku nie było, zatem i sankcja przewidziana w cytowanym przepisie nie mogła zostać zastosowana. W tej sytuacji istotnie, dla ochrony praw osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych i wskutek luki w prawie, należało podzielić stanowisko, że po zwrocie wniosku o zwolnienie od kosztów trzeba było wezwać pełnomocnika do uiszczenia opłaty, gdyż nie można już było zastosować sankcji odrzucenia pisma19, a obowiązek uiszczenia opłaty istniał z mocy KSCU. Inaczej przedstawia się jednak sytuacja
w przypadku, kiedy obowiązek uiszczenia opłaty został wykreowany wezwaniem przewodniczącego pod sankcją zwrotu lub odrzucenia pisma. W przypadku skutecznego zwrotu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, co niweczy ex tunc skutki jego wniesienia, sankcja zawarta w zarządzeniu przewodniczącego nadal może być zastosowana, skoro zagrożono nią, a wniosek o zwolnienie od kosztów okazał się nieskuteczny.
Podsumowanie
Z przytoczonych uwag wynika, że wyrażone przez SN uogólnienie, iż w przypadku zwrotu wniosku strony o zwolnienie od kosztów sądowych przewodniczący powinien w każdym wypadku (a więc i wtedy, kiedy już raz strona została wezwana) wezwać pełnomocnika strony do opłacenia pisma podlegającego
opłacie – wyrażone na kanwie spraw, w których dokonywano wykładni art. 1302 § 3 KPC (nakładającego z mocy prawa na fachowych pełnomocników obowiązek uiszczenia opłaty sądowej przy wnoszeniu pisma) – było nieuprawnione i nie znajdowało wsparcia w przytoczonej przez SN argumentacji,
ani w świetle uznanych metod interpretacji. Zauważyć też należy, że zagadnienie, czy po zwrocie wniosku strony o zwolnienie od kosztów sądowych przewodniczący powinien wezwać stronę do uiszczenia opłaty także wtedy, kiedy już raz strona została o to wezwana, nie było nigdy przedmiotem zasadniczych rozważań SN, a odpowiedzi na to pytanie były udzielane ubocznie i bez szerszej analizy systemowej oraz funkcjonalnej. W Sądzie Najwyższym
pod sygn. akt III CZP 133/13 oczekuje na odpowiedź pytanie prawne jednego z sądów, przy rozpatrywaniu którego SN prawdopodobnie przeanalizuje gruntownie przedstawione zagadnienie i przesądzi ostatecznie praktykę sądów w tym przedmiocie.
[/hidepost]