Protokołowanie elektroniczne a kontrola instancyjna na marginesie uchwały SN z 23.3.2016 r. (III CZP 102/15)

Z uwagi na wątpliwości podczas rozpoznawania apelacji, Sąd Okręgowy w Warszawie, konkretyzując je w postaci zagadnienia prawnego – zwrócił się do Sądu Najwyższego postanowieniem z 16.11.2015 r. Dnia 23.3.2016 r. Sąd Najwyższy podjął uchwałę, w której wyjaśnia niektóre z postawionych w tym zagadnieniu wątpliwości, ale problem postawiony w tytule, z uwagi na brak bezpośredniego związku z sytuacją faktyczną i prawną, jaka miała miejsce w rozpoznawanej sprawie, spotyka się z odmową podjęcia uchwały.
[hidepost]
W uzasadnieniu uchwały SN z 23.3.2016 r., pytanie o to, „Czy sporządzony na podstawie art. 157 § 1 KPC protokół utrwalający przebieg posiedzenia za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk umożliwia sądowi II instancji kontrolę procesowo-instancyjną w rozumieniu art. 233 § 1 KPC w zw. z art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji?” zostało zakwalifikowane do kategorii pytań teoretycznych i abstrakcyjnych, które nie są powiązane z rozpoznawaną sprawą w sposób tak ścisły, że odpowiedź na nie warunkuje jej rozstrzygnięcie. Sąd Najwyższy uznał ponadto, że sformułowane w ten sposób pytanie, które dotyka w istocie problematyki konstytucyjności regulacji dotyczących protokołu elektronicznego, powinno być skierowane do Trybunału Konstytucyjnego, gdyż tam, co do zasady, rozstrzygane są wątpliwości odnośnie oceny zgodności norm prawnych z Konstytucją RP. Zdaniem Sądu Najwyższego powyższe argumenty uzasadniają odmowę podjęcia uchwały w przedmiocie przytoczonego powyżej pytania, a próba odpowiedzi na nie przy pomocy rozważań teoretycznych i oderwanych od okoliczności sprawy jest domeną nauki.

Na wstępie należy poczynić kilka uwag wprowadzających odnośnie znaczenia samej czynności protokołowania w kontekście kontroli instancyjnej oraz założeń, jakie przyświecały wprowadzeniu elektronicznej formy protokołowania.

Znaczenie protokołów pod kątem kontroli procesowej

Najprościej mówiąc, czynność protokołowania polega na utrwaleniu zdarzeń zaszłych w sądzie¹ albo – zgodnie z innym stanowiskiem² – na udokumentowaniu pewnego zeznania lub oświadczenia, a także na stwierdzeniu istnienia lub nieistnienia pewnych faktów, mających znaczenie w postępowaniu. Zgodnie z występującym w nauce poglądem³ o podziale czynności procesowych sądu na czynności orzekania i inne procesowe czynności sądu – czynność protokołowania powinna zostać zakwalifikowana do tej drugiej kategorii. Dzieje się tak, ponieważ czynność protokołowania zmierzająca do utrwalania materiału procesowego, ma charakter czynności przygotowawczej⁴, która nie wywołuje bezpośrednio skutków prawnych w zakresie rozstrzygnięcia spornej sprawy, a jej celem jest przygotowanie materiału dla decydujących czynności sądu⁵.

Przewidziana przez prawo procesowe możliwość żądania przez uprawniony podmiot kontroli prawidłowości (legalności i zasadności) orzeczenia sądu lub innego organu procesowego⁶ odzwierciedlona jest w Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności⁷ oraz w art. 78 Konstytucji RP. Instancyjność w znaczeniu konstytucyjnym rozumiana jest jako „układ otwierający kontrolę orzeczenia sądu I instancji przez sąd wyższego rzędu na skutek wniesienia środka odwoławczego”. Wymóg przeprowadzenia kontroli przez sąd wyższego rzędu gwarantuje rozpatrzenie sprawy przez sędziów o wyższych kompetencjach i doświadczeniu zawodowym⁸. Celem systemu kontroli instancyjnej jako swoistego „wentylu bezpieczeństwa” jest usuwanie błędów, pomyłek i uchybień zaszłych przy wydawaniu orzeczeń sądowych, ale także zapewnienie jednolitości orzecznictwa⁹. Cechą charakterystyczną przyjętego przez polskiego ustawodawcę systemu apelacji pełnej jest „ciągłość postępowania jurysdykcyjnego”¹⁰, a więc prowadzona przez sąd rozprawa stanowi kontynuację rozprawy rozpoczętej przed sądem I instancji¹¹. Z uwagi na nieograniczone kompetencje rozpoznawcze sąd II instancji może rozstrzygać sprawę na podstawie własnych ustaleń faktycznych poczynionych na bazie „materiału zebranego w postępowaniu w I instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym” (art. 382 KPC).

Choć czynność protokołowania może się pozornie wydawać problemem wyłącznie technicznym i drugorzędnym, to w istocie jest niezwykle doniosła dla zagwarantowania celów wymiaru sprawiedliwości¹². Funkcja protokołu stanowiąca przejaw realizacji zasady prawdy zasadza się na jak najwierniejszym odzwierciedleniu przebiegu postępowania. Dzięki zabezpieczeniu za pomocą protokołu czynności podejmowanych w toku posiedzenia – sąd odwoławczy może dokonać kontroli właściwości tych czynności, co przekłada się na prawidłowość zapadłego w sprawie orzeczenia. Kontrola ta jest w zasadzie niemożliwa bez protokołu¹³, ponieważ jako sprawozdawczy dokument urzędowy, korzystający z domniemań prawdziwości i prawidłowości zawartych w nim stwierdzeń i oświadczeń¹⁴ (art. 244 KPC) – jest miarodajnym dowodem tego, co zostało w nim urzędowo zaświadczone, a tym samym wyłącznym dokumentem służącym do ustalenia rzeczywistego przebiegu postępowania.
[/hidepost]