Prowadzenie posiedzeń w przedmiocie rozpoznania wniosków Straży Granicznej o środki detencyjne wobec cudzoziemców (praktyczne wskazówki)

Zażalenie na umieszczenie w ośrodku

Wydanie postanowienia o umieszczeniu w strzeżonym ośrodku lub areszcie dla cudzoziemców nastąpić może dopiero po wysłuchaniu cudzoziemca. Rozstrzygnięcie podejmuje na wniosek organu Straży Granicznej sąd rejonowy właściwy ze względu na miejsce aktualnego pobytu cudzoziemca. W pierwszej kolejności sąd powinien rozważyć zastosowanie środków niezwiązanych z detencją. Na wydane postanowienie przysługuje zażalenie. Sąd w postanowieniu o umieszczeniu cudzoziemca w strzeżonym ośrodku lub o zastosowaniu wobec niego aresztu dla cudzoziemców wskazuje okres pobytu w strzeżonym ośrodku lub w areszcie dla cudzoziemców, nie dłuższy jednak niż 3 miesiące z możliwością przedłużenia do 6 miesięcy. Po tym okresie pobyt może być przedłużony maksymalnie do 12 miesięcy w przypadku, gdy istnieje uzasadnione przypuszczenie, że okres wykonania decyzji o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu ulegnie przedłużeniu oraz, gdy cudzoziemiec, któremu wydano decyzję o zobowiązaniu do powrotu nie współpracuje z organem straży granicznej w zakresie wykonania tej decyzji oraz, gdy wykonanie decyzji jest czasowo niemożliwe z powodu opóźnień w uzyskaniu dokumentów od państw trzecich.

Obowiązek wysłuchania

Obowiązek wysłuchania cudzoziemca zastrzeżony jest dla umieszczenia w strzeżonym ośrodku albo areszcie, nie jest ono wymagane w przypadku przedłużenia jego pobytu. W praktyce zatem wydanie tego pierwszego postanowienia nastąpi po przeprowadzeniu posiedzenia. Niezbędne jest zapewnienie udziału tłumacza właściwego dla języka, którym posługuje się cudzoziemiec. Zgodnie chociażby z art. 204 § 1 pkt 2 KPK (który znajdzie tu odpowiednie zastosowanie) należy wezwać tłumacza, jeżeli zachodzi potrzeba przesłuchania osoby niewładającej językiem polskim. W praktyce warto rozważyć również szersze pouczenie w trakcie posiedzenia o jego specyfice i charakterze, jest to bowiem najczęściej pierwszy kontakt cudzoziemca z sądem. W tym kontekście warto również w prosty i przystępny sposób przypomnieć cudzoziemcowi jego uprawnienia. W praktyce stosowanie środków detencyjnych jest niekiedy błędnie utożsamiane z karną izolacją. Bezpośredni kontakt z cudzoziemcem umożliwi zatem wyjaśnienie tej kwestii i potencjalne sprostowanie tego wadliwego rozumowania. Idealną sytuacją jest osobista obecność tłumacza w trakcie ww. czynności. Przy odpowiednim zastosowaniu środków technicznych służących kontaktowaniu się na odległość można również potencjalnie skorzystać z takiego rozwiązania. Należy jednak przy tym baczyć, by udział tłumacza nie miał charakteru jedynie formalnego. Obecnie sądy dysponują wieloma narzędziami zapewnia­jącymi równocześnie kontakt audio-wizualny, stąd też ­skorzystanie z nich nie wydaje się nadmiernie problematycznie.

Udział tłumacza

Udział tłumacza obejmuje również tę część posiedzenia, w której następuje wydanie postanowienia, co pozwala również na co najmniej ustne jego przetłumaczenie. Trzeba bowiem pamiętać, że zgodnie z przywołanymi już wcześniej przepisami, zatrzymanego cudzoziemca należy zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od chwili przekazania do dyspozycji sądu nie doręczono mu postanowienia o umieszczeniu. W przypadku wydania takiego postanowienia, nie rodzi problemu doręczenie cudzoziemcowi jego odpisu w języku polskim. Idealną sytuacją również byłoby doręczenie mu go w wersji przetłumaczonej nie tylko ustnie, ale też pisemnie. W praktyce, zwłaszcza np. wobec obszerności uzasadnienia lub zapewnienia udziału tłumacza jedynie poprzez kontakt audio-wizualny na odległość, natychmiastowe przetłumaczenie pisemne może być utrudnione. Wówczas należy rozważyć dodatkowe doręczenie już przetłumaczonego pisemnie postanowienia. Rodzi to kolejne zagadnienie, od którego momentu zatem należy liczyć rozpoczęcie biegu 7-dniowego terminu do wniesienia zażalenia. Szczególny charakter ww. postępowania przemawiałby za tym, by termin ten rozpoczynał swój bieg od daty doręczenia przetłumaczonego postanowienia.

Udział pełnomocnika

Cudzoziemcowi przysługuje prawo do skorzystania z profesjonalnego pełnomocnika. Jego sytuacji nie można utożsamiać z sytuacją osoby podejrzanej. Stąd też do takiego reprezentanta stosuje się przepisy karne procesowe odnoszące się do pełnomocnika. Cudzoziemiec na zasadach ogólnych może ustanowić pełnomocnika z wyboru. Może skorzystać także z instytucji pełnomocnika z urzędu, którego wyznacza się na jego wniosek, jeżeli w sposób należyty wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny (art. 78 w zw. z art. 88 KPK). Warto też mieć na uwadze, że nawet po wydaniu postanowienia cudzoziemiec nadal może złożyć wniosek o wyznaczenie pełnomocnika z urzędu. Umożliwi to udział pełnomocnika chociażby w postępowaniu zażaleniowym. Ustanowienie pełnomocnika z wyboru lub też odpowiednio wcześniejsze wyznaczenie obrońcy z urzędu potencjalnie umożliwi mu udział w posiedzeniu, w trakcie którego następuje wysłuchanie cudzoziemca. Mając na uwadze szczególną sytuację, bariery kulturowe i prawne, wskazane jest każdorazowe zawiadamianie pełnomocnika o takim posiedzeniu, chociaż jego niestawiennictwo nie będzie wstrzymywać jego przeprowadzenia (stosując odpowiednio treść art. 249 § 3 KPK).

Posiedzenia dotyczące przedłużenia pobytu cudzoziemca nie wymagają już bezpośredniego kontaktu sądu z cudzoziemcem. Nie oznacza to, że sąd nie może skorzystać wówczas z takiego rozwiązania. W takim przypadku miałyby zastosowanie przytoczone już wcześniej uwagi, dotyczące posiedzenia połączonego z wysłuchaniem cudzoziemca. Co do zasady (art. 96 § 2 KPK), nie trzeba zawiadamiać o terminie posiedzeń rozstrzygających o przedłużeniu pobytu. W przypadku, gdy cudzoziemiec reprezentowany jest przez pełnomocnika, może wziąć w nim udział, gdy się na nim zjawi. Mając na uwadze specyfikę materii, warto rozważyć chociażby uprzednie telefoniczne zawiadomienie pełnomocnika o dacie takiego posiedzenia, co może przyczynić się do realnej możliwości udziału w tej czynności procesowej.

Holding sessions for consideration of Border Guard’s requests for the application of custodial measures to foreigners (practical tips)

Detention of a foreigner may lead to their subsequent placing in a guarded centre for foreigners or a detention centre for foreigners. Such a decision shall be made by a court. The procedure is similar to the criminal proceedings concerning preventive measures (including pre-trial detention). In its course a foreigner may be represented by an attorney of choice or may request for an attorney to be appointed by the court.

Key words: detention, Code of Penal Procedure, complaint, interpreter, attorney

* Artykuł został opublikowany na stronie www.prawonagranicy.pl

** Autor jest Sędzią Sądu Rejonowego w Krośnie Odrzańskim.

¹ Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 604/2013 z 26.6.2013 r. w sprawie ustanowienia kryteriów i mechanizmów ustalania państwa członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej złożonego w jednym z państw członkowskich przez obywatela państwa trzeciego lub bezpaństwowca (Dz.Urz. UE L Nr 180 s. 31); dalej: rozporządzenie 604/2013/UE.