Referendarz sądowy w sprawach karnych
[hidepost]
Bez znaczenia pozostaje tutaj fakt, że zakres kompetencji referendarza sądowego jest nieporównywalnie węższy od kompetencji sędziego. Aspekt decyzyjności wiązać się musi z przymiotem bezstronności. Jeśli bowiem jakikolwiek organ posiada kompetencje decyzyjne względem praw jednostki, powinien on być również objęty możliwością wyłączenia go od rozpoznania sprawy w sytuacji istnienia wątpliwości co do jego bezstronności. Uczestnik postępowania karnego musi mieć bowiem zapewnione rozstrzygnięcie określonego zagadnienia przez organ profesjonalny i bezstronny, niezaangażowany w żaden emocjonalny bądź osobisty sposób w kwestie podlegające prawnej ocenie.
Kontrola decyzji procesowej referendarza sądowego
Jednym z koniecznych warunków sprawiających, że instytucja referendarza sądowego może zostać uznana za dopuszczalną na gruncie polskiego porządku prawnego, jest możliwość zaskarżenia decyzji tego organu i przekazania danego zagadnienia do rozpoznania sądowi28.
Na gruncie procedury cywilnej służą ku temu środki zaskarżenia w postaci sprzeciwu (mającego charakter kasatoryjny) oraz skargi, która w określonych w Kodeksie postępowania cywilnego sytuacjach – np. skargi na orzeczenie o kosztach sądowych lub kosztach procesu, bądź skargi na rozstrzygnięcie o odmowie ustanowienia pełnomocnika z urzędu, nie ma charakteru kasatoryjnego, a zgodnie z art. 39823 § 1 KPC sąd rozpoznając skargę na owo rozstrzygnięcie utrzymuje orzeczenie referendarza sądowego w mocy lub je zmienia.
W procesie karnym zaskarżenie decyzji referendarza sądowego odbywać się ma w postaci sprzeciwu. Według ZmKPKU zmieniono w dziale IX tytuł rozdziału 50, przez co otrzymał on brzmienie „zażalenie i sprzeciw”. Zgodnie z art. 460 KPK, zażalenie lub sprzeciw wnosi się w terminie 7 dni od daty ogłoszenia postanowienia, a jeżeli ustawa nakazuje doręczenie postanowienia – od daty doręczenia. Dotyczy to również zażalenia na zawarte w wyroku rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów lub opłat; jeżeli jednak odwołujący się złoży wniosek o sporządzenie na piśmie oraz doręczenie uzasadniania wyroku, zażalenie można wnieść w terminie przewidzianym do wniesienia apelacji. Dodatkowo, według art. 466 § 1 KPK w brzmieniu po nowelizacji, przepisy dotyczące sprzeciwów i zażaleń na postanowienia stosuje się odpowiednio do sprzeciwów i zażaleń na zarządzenia.
Wskazać także należy, na regulacje dotyczące kontroli decyzji referendarza sądowego zawarte w treści dodanego do KPK art. 93a § 3, według którego od postanowień i zarządzeń referendarza sądowego przysługuje sprzeciw, jak również wskazującego, że środek ten wnieść może strona lub osoba, której postanowienie bezpośrednio dotyczy, chyba że ustawa stanowi inaczej. W sposób wyraźny przepis ten stwierdza również, że wniesienie sprzeciwu od postanowienia lub zarządzenia referendarza sądowego ma charakter kasatoryjny, a zatem decyzja ta traci moc.
Wątpliwości budzić może wzajemna relacja art. 93a § 3 oraz art. 459 KPK. W zakresie wskazania katalogu osób, którym przysługuje prawo wniesienia sprzeciwu i zażalenia, ustawodawca jest konsekwentny. Zarówno w treści art. 459 § 3, jak i w art. 93a § 3 KPK wskazano, że powyższe środki zaskarżenia przysługują stronom, a także osobie, której postanowienie bezpośrednio dotyczy, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Istnieją jednak wątpliwości co do tego, jakie decyzje procesowe referendarza sądowego podlegać będą zaskarżeniu w drodze sprzeciwu. Problem wynika z faktu, że w rozdziale 50 KPK nie znalazł się przepis, który odnosiłby wprost regulacje dotyczące instytucji zażalenia do sprzeciwu na postanowienia lub zarządzenia referendarza sądowego. Artykuł 459 § 1 i 2 KPK ogranicza katalog postanowień podlegających zaskarżeniu w drodze zażalenia do postanowień zamykających drogę do wydania wyroku (chyba że ustawa stanowi inaczej), postanowień co do środka zabezpieczającego, jak również innych postanowień w wypadkach wskazanych w ustawie. Natomiast wykładnia literalna art. 93a § 3 KPK prowadzi do stwierdzenia, że w istocie wszelkie postanowienia bądź zarządzenia referendarza sądowego podlegają zaskarżeniu.
Wydaje się jednak, że w tym przypadku oparcie się jedynie na literalnym brzmieniu przepisu jest niewystarczające. Zwrócić należy uwagę na umieszczenie przepisów dotyczących zażalenia i sprzeciwu w jednej jednostce redakcyjnej Kodeksu postępowania karnego. Ustawodawca potraktował tym samym powyższe środki zaskarżenia w swoistym powiązaniu ze sobą. W mojej ocenie, należałoby w drodze wykładni celowościowej i systemowej odnosić dopuszczalność wniesienia sprzeciwu do regulacji art. 459 § 1 i 2 KPK. Przyjęcie stanowiska przeciwnego prowadziłoby do konkluzji, że każde zarządzenie lub postanowienie referendarza sądowego podlega zaskarżeniu w drodze sprzeciwu, nawet takie, co do którego ustawodawca nie przewiduje jego zaskarżenia w drodze zażalenia, gdy daną kwestię rozstrzyga sędzia. Tym samym, stawiałoby to w dogodniejszej de facto pozycji procesowej osobę, dla której decyzja procesowa byłaby niekorzystna, a zostałaby ona wydana przez referendarza sądowego względem osoby, co do której decyzję taką wydałby sędzia. Postanowienie lub zarządzenie referendarza sądowego podlegałoby w takiej sytuacji kontroli inicjowanej wniesieniem sprzeciwu, natomiast wydanie powyższych rozstrzygnięć przez sędziego zamykałoby drogę do ich kontroli. Do sytuacji takiej mogłoby dojść np. na gruncie regulacji art. 81 KPK. Zarówno poprzednie, jak i obecne brzmienie tego przepisu nie przewiduje zaskarżalności zarządzenia w przedmiocie odmowy wyznaczenia obrońcy z urzędu. Jeśliby więc przyjąć, że każde zarządzenie lub postanowienie referendarza sądowego podlega zaskarżeniu w drodze sprzeciwu, to zarządzenie wydane w tym przedmiocie przez referendarza sądowego podlegałoby zaskarżeniu, natomiast to samo zarządzenie wydane przez prezesa sądu byłoby niezaskarżalne. Tym samym uzależniałoby to pozycję oskarżonego w tej samej sytuacji procesowej od tego, który z organów wydałby przedmiotowe zarządzenie. Osobną kwestią jest fakt, że przewidziany na gruncie poprzedniego brzmienia art. 81 § 1 KPK brak zaskarżalności zarządzenia prezesa sądu w przedmiocie odmowy wyznaczenia obrońcy z urzędu, w sytuacji złożenia przez oskarżonego wniosku na zasadzie art. 78 § 1 KPK, został uznany za niezgodny z Konstytucją RP29. Pomimo nowelizacji przepisu art. 81 § 1 KPK nadal nie wprowadzono w tym zakresie możliwości zaskarżenia powyższego zarządzenia.
Wydaje się, że najlepszym sposobem na rozstrzygnięcie powyższych wątpliwości byłoby dodanie do brzmienia art. 459 KPK regulacji wskazującej, że przepisy art. 459 § 1 i 2 stosuje się odpowiednio do sprzeciwu na postanowienie referendarza sądowego, co z kolei w powiązaniu z art. 466 § 1 KPK (w znowelizowanym brzmieniu) powodowałoby również ich zastosowanie do sprzeciwu na zarządzenia tego organu.
[/hidepost]