Sędziowie w podbitym kraju. Oficjalne sądownictwo polskie w Generalnym Gubernatorstwie 1939–1945
[hidepost]
Kwestia formalnej ważności orzeczeń sądów polskich
Po zakończeniu okupacji należało rozstrzygnąć kwestię prawomocności czynności i orzeczeń dokonanych w trybie i w sprawach wyżej opisanych. Przyjęta została generalnie zasada ich ważności połączona z prawem wzruszenia w drodze skargi. Kwestii tych dotyczył dekret PKWN z 6.6.1945 r. o mocy obowiązującej orzeczeń sądowych, wydanych podczas okupacji niemieckiej na terenie Rzeczpospolitej Polskiej32. Termin skargi do Sądu Najwyższego upłynął dnia 3.1.1946 r., zgodnie z obwieszczeniem Ministra Sprawiedliwości z 30.8.1945 r.33
* Autor jest radcą prawnym, pisarzem, twórcą słuchowisk radiowych, członkiem Polskiego PEN Clubu. Ostatnio wydał książkę „Opis krainy Gog”.
1 „Zeszyty Historyczne”, Nr 128, Instytut Literacki, Paryż 1999, s. 38–53. Wersja oryginalna tekstu, uzgodniona z red. Jerzym Giedroyciem, jest od niedawna dostępna na stronie internetowej www.kulturaparyska.com. Ponieważ pierwodruk był bez przypisów, wprowadziłem je obecnie wraz z niewielkimi uzupełnieniami tekstu.
2 Film „Zakazane piosenki” z 1947 r. w reż. L. Buczkowskiego, także spektakl Teatru Telewizji z września 2000 r. „Wyrok na Franciszka Kłosa” wg opowiadania St. Rembeka w reż. A. Wajdy.
3 Przykładowo: L. Gondek, Polska karząca 1939–45, Warszawa 1988.
4 Szkicowy zarys tematyki przedstawiłem w artykule „Sądownictwo polskie w Generalnym Gubernatorstwie”, „Prawo i Życie” Nr 40/1987.
5 W latach 1985–87 przeprowadziłem kilkadziesiąt rozmów z przedwojennymi prawnikami z całej Polski, jak również z nimi korespondowałem. Ponieważ żaden z nich już nie żyje, kierowany poczuciem wdzięczności i pokoleniowej łączności, sporządziłem listę moich rozmówców i korespondentów. Oto oni: Tomasz Bartczak, Witold Bayer, Antoni Bielawski, Józef Ignacy Bielski, Adam Bień, Aleksander Bobrowski, Bolesław Budzyn, Aleksander Czacki, Stanisław Dyląg, Michał Frankenberg, Edward Koniarek, Tadeusz Głodkiewicz, Zygmunt Gronowski, Albin Grzybek, Stanisław Hęćka, Edward Kaleta, Wanda Kamińska-Bibrowska, Walerian Karwatowski, Tadeusz Kawa, Tadeusz Kopacz, Władysław Kudełka, Roman Łyczywek, Jerzy Marcinkowski, Marian Majer, Antoni Mirkulewicz, Piotr Moś, Juliusz Niekrasz, Stanisław de Ostoja-Solecki, Karol Pędowski, Michał Pilor, Michał Rzeszewicz, Jerzy Rybakiewicz, Antoni Sanowski, Władysław Sieroszewski, Lubomir Smyczyński, Stanisław Strzemieczny, Kazimierz Surowiński, Jerzy Sznuk, Władysław Szewczyk, Kazimierz Śliwa, Zdzisław Teleśnicki, Stanisław Turowski, Adam Tyszecki, Henryk Woliński, Zygmunt Wójcik, Albert Zarach, Stanisław Złonkiewicz. Wielu ważnych informacji i wskazówek udzielili mi przedstawiciele powojennego pokolenia prawniczego: Ewa Argasińska, Aleksander Bolesławski, Jadwiga Czuczkiewicz, Róża Hans, Łucja Małecka, Wincenty Wójtowicz, prof. Tadeusz Zieliński, prof. Edward Serwański.
6 Założenia reformy sądownictwa koalicji AWS-UW, Rzeczp. z 9.6.1998 r.
7 Korzystałem z „Dzienników Rozporządzeń GG” w Bibliotece WPiA Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.
8 L. Landau, Kronika lat wojny i okupacji, Warszawa 1962–3, tam wiele odniesień do sądownictwa polskiego: T. I, s. 122, 129, 146, 150, 303, 307–8, 365-6, 385–6, 405; T. II, s. 463; T. III, s. 115, 556, 652.
9 Raporty Ludwika Fischera, gubernatora Dystryktu Warszawskiego, Warszawa 1987, s. 161, 165, 193, 208, 233, 244, 262, 300, 564, 754.
10 Wł. Bartoszewski, 1859 dni Warszawy, Kraków 1982.
11 B. Engelking, Donosy do władz niemieckich 1940–41, Warszawa 2003.
12 L. Landau, Kronika…, T. I, op. cit., s. 599.
13 Adama Czerniakowa dziennik getta warszawskiego, Warszawa 1983, s. 128.
14 E. Ringelblum, Kronika getta warszawskiego, Warszawa 1983, s. 159.
[/hidepost]