Sfera emocjonalna w kontratypie obrony koniecznej
Sfera emocjonalna osoby, która działa w ramach obrony koniecznej, to jeden z najważniejszych składników tego kontratypu. Pomimo to można odnieść wrażenie, że doktryna nie poświęca temu zagadnieniu dostatecznie dużo uwagi. Podobna sytuacja dotyczy próby prześledzenia sfery psychicznej człowieka znajdującego się w stanie bezpośredniego zagrożenia, który to problem traktowany jest marginalnie. Ocena stanu emocjonalnego w praktyce dokonywana jest w wysokim stopniu intuicyjnie. Powstaje zatem pytanie, czy „prawnik praktyk” posiada wystarczające kompetencje do jego oceny, czy też niezbędne jest sięgnięcie do wiadomości specjalnych i powołanie w związku z tym biegłego psychologa? Z jednej bowiem strony, podstawowa wiedza z zakresu psychologii ogólnej, którą powinien dysponować sędzia czy prokurator, może dawać podstawy do oceny danego zdarzenia i przyjęcia prawidłowej kwalifikacji prawnej czynu, jednak z drugiej strony, sfera ta jest niezwykle skomplikowana i ogląd sytuacji może okazać się zbyt pobieżny bez dokładnego wglądu w psychikę ludzką. W celu uzyskania odpowiedzi na wyżej postawione pytanie, w artykule w pierwszej kolejności przedstawione zostały ustawowe znamiona kontratypu obrony koniecznej, przekroczenia granic obrony koniecznej i konsekwencje prawno-karne ekscesu. Podjęto próbę ustalenia definicji strachu i wzburzenia.Omówione zostały psychologiczne aspekty emocji ludzkich, w tym emocji strachu, a następnie poglądy doktryny i orzecznictwa co do strachu i wzburzenia jako znamion ustawowych czynu. Analizie poddano także istnienie okoliczności uzasadniających pojawienie się wskazanego stanu emocjonalnego u konkretnej jednostki. Przedstawione rozważania prowadzą Autorki do wniosku, że sądy dokonując oceny kwestii związanych z obroną konieczną, a w szczególności sytuacji przekroczenia jej granic, powinny posiłkować się wiedzą specjalistyczną biegłych we wszystkich przypadkach, w których pojawiają się chociażby najmniejsze wątpliwości.
[hidepost=1]
Wprowadzenie
Pomimo, że każda jednostka ludzka jest niepowtarzalnym indywiduum, czego wyraźne przykłady znajdujemy m.in. w psychologii różnic indywidualnych, to jednak wiele procesów i zjawisk jest wspólnych dla wszystkich ludzi, i to niejednokrotnie bez względu na krąg kulturowy, z którego się wywodzą1.
W celu dokonania analizy kontratypu obrony koniecznej należy przede wszystkim odpowiedzieć na trzy podstawowe pytania:
- jakie procesy muszą zajść w sferze świadomości i woli człowieka, z punktu widzenia wymogów aktualnie obowiązujących przepisów prawa, aby czyn uznać za kontratypowy;
- czym jest eksces, a w związku z tym jakie są jego odmiany, czym jest powodowany (sfera psychiczna) i wreszcie jakie jest ratio legis dla uznania przez ustawodawcę, że w takim przypadku sprawca może zasługiwać na zastosowanie instytucji nadzwyczajnego złagodzenia kary, czy też odstąpienia od jej wymierzenia (art. 25 § 2 KK);
- czy zasadne jest, aby w przypadku przekroczenia granic obrony koniecznej, spowodowanego strachem lub wzburzeniem usprawiedliwionym okolicznościami, sprawca nie podlegał karze (art. 25 § 3 KK) i jak te zagadnienia są rozumiane przez orzecznictwo, w zestawieniu z ich znaczeniem wypracowanym przez psychologię.
Udzielenie odpowiedzi na te pytania ma niezwykle istotne znaczenie dla oceny okoliczności i przesłanek obrony koniecznej w każdym indywidualnym przypadku, tak aby podjęta decyzja była słuszna i sprawiedliwa.
[/hidepost]