Sfera emocjonalna w kontratypie obrony koniecznej
[hidepost=1]
Pojęcie strachu i wzburzenia
Ustawodawca nie definiuje pojęcia strachu ani wzburzenia. Pojęcie silnego wzburzenia pojawia się natomiast w uprzywilejowanym typie przestępstwa zabójstwa, określonym w art. 148 § 4 KK. Konieczne staje się zatem udzielenie odpowiedzi na pytanie, czym jest strach i silne wzburzenie, rozpatrywane oczywiście w kontekście ich wystąpienia „usprawiedliwionego okolicznościami zamachu”.
W języku potocznym strach rozumiany jest jako niepokój wywołany przez niebezpieczeństwo lub rzecz nieznaną, która się wydaje groźna, przez myśl o czymś grożącym, lęk, obawę, przerażenie, trwogę. Przypisywane są mu takie cechy jak dominacja, gwałtowność, instynktowność, nerwowość. Określany jest jako niepokonany, obezwładniający, paniczny, potworny, śmiertelny, zabobonny, zwierzęcy. Może występować przed kimś, przed czymś, o kogoś, o coś21. Wzburzenie natomiast to stan podniecenia, zdenerwowania, niepokój, wrzenie, rozdrażnienie22.
W literaturze prawniczej zasadnie wskazuje się, że emocja, jaką jest np. strach, ma charakter wrodzony. Zwraca się uwagę na okoliczność, że niemal każdy zamach wzbudza w osobie atakowanej emocję strachu, która powoduje zmiany w spostrzeganiu, uwadze, procesach pamięci, wnioskowaniu czy fizjologii, które częstokroć są automatyczne, mimowolne i częstokroć są reakcją przesadną z uwagi na szczególną sytuację motywacyjną (obrona)23. Doktryna zauważa, że strach występuje niemal wyłącznie w stanach, w których człowiekowi zagraża bezpośrednie niebezpieczeństwo24.
Stanowiska prezentowane przez prawników nie są jednak w pełni zbieżne z aktualną wiedzą psychologiczną lub też nie do końca oddają jej istotę. W psychologii różni autorzy wprowadzają bowiem rozmaite rozróżnienia, np. odróżnia się przerażenie od wzburzenia25, prawnicy zaś podejmują próby przenoszenia podziałów opartych na wzorcach zaczerpniętych z psychologii na grunt prawa, np. wprowadza się rozróżnienie na:
ü strach lub lęk za K. Horney;
ü przestrach oraz różne jego stopnie za J. Pieter’em;
ü emocje steniczne (złość, chęć zemsty) i asteniczne (strach, przerażenie)26.
Mając na uwadze, że te (i inne) podziały na gruncie psychologii są w dużym stopniu odzwierciedleniem całości koncepcji tych autorów, ich przenoszenie na grunt prawa powinno być bardzo ostrożne i poparte dogłębną analizą tychże konkretnych koncepcji, co doktryna prawa często traci z pola widzenia. Nauka psychologii ma swoją specyfikę, metodę, która to okoliczność nie możne zostać pominięta. Ponadto, w psychologii nieustannie podkreśla się, że człowiek jest istotą niezwykle złożoną, dlatego nie ma prostych pytań i prostych odpowiedzi. Z tych powodów brak także jednej definicji emocji.
[/hidepost]