Sfera emocjonalna w kontratypie obrony koniecznej
[hidepost=1]
Emocja strachu
W nauce psychologii często wyróżnia się tzw. emocje podstawowe. Różni badacze wyróżniali różną ich liczbę, jednak praktycznie w każdym z tych podziałów występuje emocja podstawowa – strachu, gdyż głównym celem każdego organizmu żywego jest przeżycie. Badania układu nerwowego człowieka wskazują, że jego konstrukcja niezależnie od ilości konkurencyjnych potrzeb w danym czasie, pierwszeństwo zapewnia właśnie potrzebie przetrwania34. Strach stanowi element emocji najbardziej prymitywnej, jaką jest popęd, służący zaspokojeniu elementarnych potrzeb biologicznych jednostki: samozachowawczy, zachowania gatunku oraz dominacji35. Powstaje zatem pytanie: czy emocja strachu działa na poziomie świadomym, czy też nieświadomym? Nauka o układzie nerwowym, mimo że jest nauką stosunkowo młodą, zidentyfikowała układy odpowiedzialne za powstawanie emocji36. Udowodniono, że kiedy występuje stan zagrożenia, władzę nad organizmem przejmują te ośrodki w mózgu, które są odpowiedzialne za przetrwanie37. Jak wskazuje J. Przybysz38, „emocje z niższych pięter ośrodkowego układu nerwowego są znacznie słabiej zróżnicowane i słabiej uświadomione, a ich siła jest zwykle znaczniejsza. Wywołane przez nie reakcje nie pozostawiają większych możliwości wyboru zachowań, tym mniejszych im prymitywniejsze są emocje”. Mechanizm reakcji organizmu w przypadku zagrożenia wygląda następująco:
- bodziec jest odbierany przez zmysły,
- dane ze zmysłów dwoma trasami wędrują do mózgu,
- jedna z tych tras wiedzie do części mózgu zajmującej się zagrożeniami, druga do ośrodków racjonalnej analizy39.
Istnieją więc dwa odrębne układy (obwody), z których pierwszy, nieświadomy, to układ szybkiej reakcji. Błyskawicznie przetwarza bodziec i pozwala zareagować na to, co sygnalizuje zagrożenie, zwykle zanim jeszcze bodziec dotrze do naszej świadomości. Układ ten, jest powiązany z tzw. pamięcią utajoną. Drugi układ związany z pamięcią jawną obejmuje już przetwarzanie świadome. Generuje on emocje wolniej niż układ poprzedni, ale i jest dokładniejszy, a zatem i bardziej „rozważny”40. Zjawiska te są bezpośrednio związane z pracą układu czołowego (wyższe struktury) oraz pozaczołowego (niższe struktury).
Strach jest reakcją przystosowawczą, albowiem przygotowuje organizm do niebezpieczeństwa41. Zdaniem niektórych badaczy, zarówno ludzie, jak i zwierzęta, przejawiają nadmierną ostrożność. Dzieje się tak dlatego, że dla jednostki lesze jest przyjęcie, że dana sytuacja stanowi dla człowieka zagrożenie, z którym wiąże się znaczne niebezpieczeństwo dla organizmu i przeżycie niż zbagatelizowanie takiego niebezpieczeństwa42. Z tego powodu organizm często zachowuje się tak, jakby życiu zagrażało niebezpieczeństwo (np. gdy ktoś krzyczy, wymachując rękami).
[/hidepost]