Skuteczność zawarcia ugody podczas posiedzenia utrwalanego za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk – glosa

(inne teksty tego autora)

[hidepost]

Prawidłowość oraz skuteczność formy czynności procesowych w postępowaniu cywilnym

Dominujący w doktrynie prawa o postępowaniu cywilnym pogląd o dwoistym charakterze ugody – uzasadniony został, zdaniem D. Dulęby⁴, przede wszystkim przez J. Lapierre’a. W myśl tej koncepcji, ugoda sądowa jest aktem złożonym z elementów materialnoprawnych i oświadczeń procesowych stron⁵. J. Lapierre skupił analizę zagadnienia głównie na ugodzie procesowej, która poza materialnoprawną warstwą, czyli ugodą w rozumieniu art. 917 KC, zawiera oświadczenie procesowe o cofnięciu przez stronę żądania udzielenia ochrony sądowej⁶. Poglądy J. Lapierre’a zostały dość zgodnie zaakceptowane przez wielu autorów⁷. Koncepcję dualistyczną ugody sądowej przyjął również bez żadnych zmian i oparł na niej swoje wytyczne Sąd Najwyższy⁸. Uznane w doktrynie⁹ jest stanowisko wyrażone w postanowieniu SN z 28.1.2005 r.¹⁰, zgodnie z którym „ze względu na miejsce unormowania (Kodeks postępowania cywilnego) należy uznać, że aspekt proceduralny (ugody sądowej – przyp. D.K.) ma co najmniej znaczenie równe materialnemu”. Wynika to z tego, że dla zaistnienia ugody sądowej związek między czynnością procesową i materialnoprawną jest tak ścisły, że zakończenie procesu jest równie istotne jak zakończenie sporu na płaszczyźnie materialnej. W następstwie zatem zaaprobowanego głosu J. Lapierre, zgodnie z którym na ugodę sądową, stanowiącą akt jednolity, składają się w istocie dwie czynności – materialnoprawna i procesowa¹¹ – warto kilka uwag poczynić na temat formy tych czynności. W szczególności zwrócić należy uwagę na formę czynności procesowych w kontekście formalizmu, a więc jednej z podstawowych zasad postępowania cywilnego, bez której generalnie nie można mówić o postępowaniu cywilnym¹².

Zgodnie z zasadą formalizmu czynności postępowania muszą być dokonane w przepisanej przez prawo formie. Działanie podmiotu procesu w sposób nieodpowiadający formie przepisanej dla danej czynności postępowania – czynnością tą nie będzie¹³. Czynność procesowa bowiem stanowi element, z którego składa się proces, za pomocą którego proces powstaje, rozwija się i wywiera swe skutki. Ważność prawna procesu, jako całości prawnej, zależy od ważności poszczególnych czynności, składających się na niego¹⁴. Dla dalszych rozważań wystarczy przyjąć, z pewnym uproszczeniem (przyp. D.K.), że jeśli dana czynność procesowa jest dokonana w przepisanej formie, to jest skuteczna, jeśli zaś forma nie została dochowana, jest bezskuteczna. Brak przepisanej formy czyni czynność procesową w zasadzie nieważną, ale prawo procesowe może przewidywać uleczenie tej czynności przez usunięcie braków formalnych, względnie przez jej uzupełnienie w oznaczonym przez sąd terminie¹⁵. Przy czynnościach uczestników postępowania dla bytu danej czynności istotna jest, oprócz zachowania formy, także wola dokonania czynności i świadomość skutków, jakie czynność ta wywołuje. Ocena, czy uczestnik postępowania ma tę wolę i świadomość, należy do organu procesowego albo egzekucyjnego, wobec którego czynność jest dokonywana¹⁶. Prawo procesowe poświęca formie wiele uwagi, ale jednocześnie jej nie definiuje¹⁷. Wydaje się, że trafnie należy uznać postulowane przez M. Waligórskiego¹⁸ utożsamienie formy z zewnętrznym przejawem czynności procesowej. Dodatkowo, za S. Cieślakiem¹⁹, pojęcie formy można uzupełnić o stwierdzenie, zgodnie z którym jest ona zewnętrznym kształtem treści, który umożliwia jej komunikację, utrwalenie oraz oddzielenie innych treści ujętych w innych formach. Reasumując, prawidłowość oraz skuteczność formy czynności procesowych w postępowaniu cywilnym jest uzależniona od tego, czy czynności te przybiorą taki zewnętrzny kształt, jaki został nadany ich modelom wskazanym w Kodeksie postępowania cywilnego²⁰.

Zamieszczenie treści ugody w załączniku do protokołu

Na gruncie stanu prawnego obowiązującego w momencie rozpoznawania sprawy, forma protokołowania ugody, zgodnie z art. 223 § 1 KPC, obejmowała wciągnięcie osnowy ugody do protokołu i stwierdzanie jej podpisami stron. ZmKPC14 wprowadzono możliwość sporządzenia ugody sądowej również w odrębnym dokumencie stanowiącym część protokołu. Dotychczas osnowę ugody wciągano obligatoryjnie do protokołu. Jako że podnosi się w doktrynie, iż załącznik do protokołu rozprawy, jest jego częścią²¹, nie ma przeszkód, aby nadać walor skuteczności ugodzie zawartej w takiej formie. Potwierdzeniem tej tezy jest stanowisko SN przedstawione w wyroku z 13.11.2003 r.²², w którym scharakteryzowana została rola załącznika do protokołu rozprawy. Według tego stanowiska „załącznik (…) nie ma znaczenia autonomicznego, jego rola jest pomocnicza w stosunku do obowiązującej zasady ustności rozprawy. Nie może więc zawierać treści samodzielnych, lecz powinien ograniczać się do zreferowania i streszczenia ustnych wywodów i wniosków przedstawionych uprzednio na rozprawie”. W wyroku SA w Łodzi z 30.10.2013 r.²³ została postawiona teza, że „załącznik jest częścią protokołu posiedzenia i ma na celu uzupełnienie jego treści o bardziej precyzyjne i pełniejsze przedstawienie wniosków (wywodów, konkluzji) oraz oświadczeń (twierdzeń i wypowiedzi) strony składającej załącznik. Jego treść musi mieć związek z wypowiedziami autora załącznika złożonymi na posiedzeniu, którego załącznik dotyczy”. Warto wspomnieć, że art. 161 KPC nie przewiduje żadnej formy, w jakiej powinien zostać sporządzony załącznik do protokołu, jego forma zależna jest wyłącznie od strony sporządzającej załącznik. Nie musi on czynić zadość ogólnym warunkom przewidzianym dla pisma procesowego²⁴, ponieważ nie jest on pismem procesowym, a tym samym nie może zastępować funkcji pism procesowych, których celem jest uzewnętrznienie wniosków i oświadczeń składanych poza rozprawą. Załącznik stanowi jedynie uzupełnienie protokołu posiedzenia w takim zakresie, w jakim strona zamierza wyraźnie sformułować, uściślić albo uzupełnić swoje wnioski, twierdzenia i oświadczenia, a więc dodać do protokołu to, co miało miejsce podczas posiedzenia, ale protokół sporządzony według dyrektyw zawartych w art. 158 § 1 i 2 tego w pełni nie odzwierciedla²⁵. W tym kontekście warto zaznaczyć za J. Gudowskim²⁶, że załącznik do protokołu nie może zastępować w szczególności pism przygotowawczych (art. 127) ani przejmować ich funkcji, a tym samym służyć omijaniu rygorów wynikających z kontroli sądu (przewodniczącego) nad możliwością, przedmiotem i terminem składania tych pism (art. 207 § 2).

[/hidepost]