Sprawozdanie z I Częstochowskiej Konferencji Prawniczej „Rola prawników w funkcjonowaniu Państwa Prawa”, 1.3.2019 r.
W dalszej części Konferencji adwokat Adam Kasperkiewicz wygłosił prelekcję pt. „Palestra – depozytariuszem polskiej demokracji”, wskazując w pierwszych słowach, iż depozytariusz chroni przedmiot, lecz go nie zawłaszcza. Zastanawiając się, czy Polska jest nadal państwem demokratycznym, polecił spojrzeć w przeszłość. Historia pokazuje, że kryzys demokracji jest zawsze związany z osłabieniem instytucji stojących na straży praw i wolności. Prawo karne jest swoistym negatywem rzeczywistości, panujących stosunków społecznych. Należy strzec się sytuacji, gdy prawo karne przestaje być „prawem wartości”, lecz staje się „prawem interesu”; prawo karne to pierwsze narzędzie ograniczenia praw i wolności obywatelskich.
Następnie radca prawny Andrzej Toll przywołał osobę niemieckiego prawnika i filozofa Gustawa Radbrucha (1978–1949), znanego m.in. z tzw. „formuły Radbrucha”. Głosi ona, że jeżeli norma prawna w drastyczny sposób łamie podstawowe normy moralne, to nie obowiązuje; nie dostępuje godności bycia prawem, może być odrzucona i tym samym obywatele nie mają obowiązku jej przestrzegania, a administracja państwowa i samorządowa jej stosowania. Formuła ta została rozwinięta w artykule z 1946 r. pt. „Ustawowe bezprawie i ponadustawowe prawo”, który był reakcją na degenerację systemu prawnego w czasach III Rzeszy. Formuła ma zastosowanie w sytuacjach przełomu i została wykorzystana do podważenia wielu krzywdzących aktów prawnych, wyroków czy decyzji wydanych w czasach hitlerowskich. Po formułę sięgnięto ponownie po upadku muru berlińskiego, w tzw. „procesach strzelców”, czyli procesach strażników granicznych strzelających do uciekających przez mur berliński.
W ostatnim wystąpieniu sędzia Cezary Dziurkowski podzielił się swoimi doświadczeniami z pełnienia funkcji sędziego w ramach Misji Praworządności Unii Europejskiej w Kosowie (EULEX Kosovo – European Union Rule of Law Mission in Kosovo); wskazał, że również na Bałkanach w okolicznościach przełomu konieczne było wypracowanie sposobów i formuł pozwalających na wdrożenie rozliczenia trudnego okresu historii, czy to poprzez sięgnięcie do funkcjonujących uprzednio rozwiązań prawnych w byłej Jugosławii czy to przez odwołanie się do formuły Radbrucha. Przybliżył także temat sądownictwa amerykańskiego i procedur pociągnięcia sędziego do odpowiedzialności za zachowania określane jako nieetyczne czy naruszające godność zawodu; omówił kilka przypadków, w których rozpatrywano odpowiedzialność sędziego za działania i wypowiedzi, w kontekście standardów etycznych umiejscawiających prawników jako strażników konstytucyjnych wartości państwa demokratycznego.
Dyskusja na zakończenie konferencji pokazała, że jej uczestnicy wywodzący się ze środowisk czterech zawodów prawniczych regionu częstochowskiego, tj. sędziów, prokuratorów, adwokatów i radców prawnych z pełnym poparciem odnieśli się tak do samej inicjatywy organizatorów konferencji, jak i do celowości oraz potrzeby integrowania lokalnego środowiska prawniczego. Organizatorzy, stawiając sobie za cele stworzenie forum do prowadzenia dyskusji na istotne dla prawników tematy, wymianę pomiędzy poszczególnymi zawodami prawniczymi praktycznych doświadczeń w stosowaniu prawa, prezentowanie opinii co do doskonalenia procesów stanowienia prawa oraz krzewienie w lokalnej społeczności wiedzy o prawie i misji poszczególnych zawodów prawniczych, podejmą działania w celu organizacji II Częstochowskiej Konferencji Zawodów Prawniczych, proponując wstępnie jako datę kolejnej konferencji – dzień 6.3.2020 r.
* Autorka jest sędzią Sądu Rejonowego w Częstochowie.
** Autorka jest sędzią Sądu Rejonowego w Częstochowie.