Tradycja – Ad multos annos – Sądzie Najwyższy
[hidepost]
Tymczasowa Rada Stanu, a wraz z nią Departament Sprawiedliwości z końcem sierpnia 1917 r. uległa rozwiązaniu, w jej miejsce powołano reskryptem cesarzy: niemieckiego i austriackiego z 12.9.1917 r., Radę Regencyjną, która ukonstytuowała się 15.10.1917 r. przejmując w całości sądownictwo.
Dekretem Rady Regencyjnej z 3.1.1918 r.4 – o tymczasowej organizacji władz naczelnych w Królestwie Polskim, przekształcono Departament Sprawiedliwości w Ministerstwo Sprawiedliwości, a stanowisko dyrektora Departamentu – w Urząd Ministra Sprawiedliwości, sprawowany przez dotychczasowego dyrektora St. Bukowieckiego. Od 4.4.1918 r. aż do odzyskania niepodległości urząd ten sprawował Józef Hispersberger – a następnie, w II Rzeczypospolitej Leon Supiński (wszyscy kontynuujący działalność od 1917 r.).
Tak oto, po upływie 120 lat, po raz pierwszy na terenie centralnej Polski pojawił się system sądów z polskim językiem urzędowym, obsadzonych przez sędziów Polaków, podległych administracyjnemu nadzorowi polskiego resortu sprawiedliwości.
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę na terenie dawnego Królestwa Polskiego, a później także tzw. Ziem Wschodnich, funkcjonowała ta sama struktura sądowa – ale już w imieniu Rzeczpospolitej Polskiej, przy czym pewne ogólne zasady czy rozwiązania organizacyjne mające swój początek w strukturze Królewsko-Polskiego wymiaru sprawiedliwości rozciągnięto na cały obszar państwa. Ostateczny kres obowiązywania rozwiązań przyjętych w 1917 r. nastąpił dopiero z wejściem w życie jednolitego dla całego państwa Prawa o ustroju Sądów powszechnych5, tj. w dniu 1.1.1929 r., po unifikacji prawa procesowego i materialnego.
Ogrom i znaczenie pracy wykonanej w ciągu 7 miesięcy aktywności Departamentu Sprawiedliwości TRS docenił ówczesny minister sprawiedliwości Wacław Makowiecki ustanawiając w 1923 r. odznakę pamiątkową 5 lecia Sądownictwa (1917–1923) dla sędziów i urzędników Departamentu Sprawiedliwości, którzy 1.9.1917 r. byli na służbie w sądownictwie Królewsko-Polskim i później na niej pozostali przynajmniej przez 1 rok.
Konkluzje
Może warto wrócić do tradycji nagradzania (honorowania) sędziów, szczególnie zasłużonych dla tak drogiej nam idei niezależności i niezawisłości (może jednak bez udziału ministra).
Pereat mundus, fiat iustitia. (św. Augustyn)
Najwyższy Sądzie – w dniu urodzin życzę:
jak mówił Horatius:
Persta atque obdura – i do zobaczenia w Twoim Drugim 100-leciu!
PS. Jeszcze jedno – po co to wspomnienie?
– mądrym dla memoriału, głupim ku nauce, politykom dla praktyki,
– melancholikom dla rozrywki – dodać by trzeba,
– nam Sędziom, ku pokrzepieniu serc, naszym poprzednikom 100 lat temu też nie było lekko.
A KOŃ, JAKI JEST I TAK KAŻDY WIDZI…
Tradition – Ad multos annos – Supreme Court
The article presents the beginning of independent judiciary in Poland, the origins and circumstances in which the judicial structures were formed, as well as the 100th anniversary of the Supreme Court.
Key words: independent Polish courts, Provisional Council of State in the Kingdom of Poland, Regency Council, Ministry of Justice, Supreme Court, Appellate Courts, Regional Courts, Civil Courts
* Autor jest sędzią Sądu Apelacyjnego w Gdańsku w stanie spoczynku; w latach: 1993–1998 pełnił funkcję prezesa gdańskiego oddziału SSP „Iustitia”.
1 Niem. Provisorischer Staatsrat im Königreich Polen; dalej jako: TRS.
2 Dz.Urz. Departamentu Sprawiedliwości Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego, poz. 1.
3 M. Materniak-Pawłowska, Departament Sprawiedliwości Tymczasowej Rady Stanu i początki Ministerstwa Sprawiedliwości (luty 1917 – październik 1918) „Czasopismo Prawno-Historyczne”, Poznań 2006, t. LVIII, zeszyt 2, s. 249–272; M. Materniak-Pawłowska, Sądy Królewsko-Polskie (1917–1918), „Czasopismo Prawno-Historyczne”, Poznań 2007, t. LIX, zeszyt 1, s. 87–111.
4 Dz.U. z 1918 r. Nr 1, poz. 1; dostępny na: http://www. http://isap.sejm.gov.pl
5 Dz.U. z 1928 r. Nr 12, poz. 93, dostępny na: http://isap.sejm.gov.pl
[/hidepost]