Twój język Cię zdradza – czy „anonimowy cyberstalker” to oksymoron?
[hidepost]
Dobór efektywnych wyznaczników stylu nadawcy w ramach językoznawstwa korpusowego
Na problem doboru efektywnych wyznaczników stylu nadawcy zwraca uwagę K. Kredens52. Na podstawie posiadania dwóch korpusów – dowodowego i porównawczego generuje się dwie listy frekwencyjne słów. Korpus dowodowy jest korpusem, którego autorstwo ma być ustalone, natomiast korpus porównawczy zawiera wypowiedzi podejrzanego/oskarżonego. Po wygenerowaniu dwóch frekwencyjnych list słów, wyodrębnia się z korpusów słowa, których liczba wyraźnie różni się między korpusami lub jest wyraźnie podobna. Następnie identyfikuje się odpowiednie kategorie leksykalne i leksykalno-syntaktyczne w celu ustalenia stopnia różnicy lub podobieństwa w obrębie danej kategorii. Na tej podstawie można określić charakterystyczne wyznaczniki stylu. Do nich należą np.: przeciętna długość słów, słowa występujące najczęściej, słowa występujące tylko raz, stosunek poszczególnych słów do ogólnej liczby słów. Na tej podstawie można wyodrębnić wyznaczniki zawahania, użycie form skróconych, emfazę, tj. przesadną emocjonalność wypowiedzi, położenie nacisku na pewne zdania, wyrazy lub sylaby uwydatniające ich znaczenie, a także użycie zdań względnych, użycie przymiotników i przysłówków. Po ustaleniu wskazanych charakterystyk, porównuje się uzyskane charakterystyki z korpusem języka ogólnego.
Językoznawstwo w służbie kryminalistyki
Wykorzystanie wiedzy językoznawczej dla celów kryminalistyki może się realizować zarówno poprzez ustalanie intencji autora, jak i w badaniach typu ustalania autorstwa authorship attribution w ramach written discourse analysis. W tym kontekście pierwszoplanowe jest ustalenie cech idiolektu poprzez charakterystykę gramatyczno-leksykalną w celu wyznaczenia charakterystyki stylistycznej tekstu z uwzględnieniem cech strukturalnych oraz zawartości treściowej. Nadawca może popełniać charakterystyczne błędy, i to zarówno wewnątrzjęzykowe, jak i zewnątrzjęzykowe. Definicja błędu językowego zawiera komponent odstępstwa normy obowiązującej w danym momencie, jest to innowacja nieznajdująca uzasadnienia funkcjonalnego, przy czym jest to odstępstwo nieświadome, a więc może przyczynić się do identyfikacji nadawcy53. Wśród błędów wewnątrzjęzykowych wyróżnia się błędy systemowe (gramatyczne) oraz błędy użycia (stylistyczne). Błędy językowe są błędami gramatycznymi i leksykalnymi. Wśród błędów gramatycznych wyróżnia się błędy fleksyjne i składniowe. Błędy fleksyjne mogą polegać np. na użyciu niewłaściwej formy wyrazu, wyborze niewłaściwego wzorca odmiany, wyborze niewłaściwej końcówki fleksyjnej, nieodmienianiu wyrazu, któremu nie można przypisać wzorca odmiany. Natomiast wśród błędów składniowych wyróżnić można m.in. niewłaściwe użycie form wyrazowych w ramach związku zgody, rządu, błędy w użyciu przyimków/wyrażeń przyimkowych, błędny szyk wyrazów. Błędy leksykalne są błędami słownikowymi (zbędna neosemantyzacja, mylenie wyrazów o podobnym brzmieniu) i frazeologicznymi oraz słowotwórczymi. Błędy wewnątrzjęzykowe stylistyczne związane są z niewłaściwym doborem środków językowych w określonej wypowiedzi i niedostosowaniem ich do charakteru i funkcji wypowiedzi. Chodzi np. o użycie elementów oficjalnych w wypowiedziach potocznych i odwrotnie, mieszanie elementów różnych stylów wypowiedzi. Błędy zewnętrznojęzykowe są związane ze strukturą języka i są błędami zapisu: ortograficznymi oraz interpunkcyjnymi54.
Badając kryminalistyczny ślad językowy badacz-językoznawca/psycholingwista może wykorzystać swoje umiejętności w badaniach anonimów. Anonim badany byłby przy tym jako ślad językowy na tle teorii neurolingwistycznych oraz językoznawczych. Na podstawie analizy treści i formy można ustalić cechy językowe nadawcy, w tym cechy poziomu leksykalnego, gramatycznego, składniowego, błędy językowe różnych poziomów, cechy stylu osobniczego, a także sposoby wyrażania emocji poprzez użyte środki językowe. Aby ekspertyza była właściwa, celowe jest powiązanie tekstu z czynnikami zewnętrznymi, okolicznościami powstania oraz innymi uwarunkowaniami. Dokonując charakterystyki środków stylistycznych, należy zwrócić uwagę na występowanie w tekście synonimów, hiperonimów (wyrazy o szerszym zakresie znaczeniowym), hiponimów (wyrazy o węższym zakresie znaczeniowym), powtórzeń, peryfraz, wyrazów zapożyczonych, składniowych środków stylistycznych (np. epitet, gradacja, elipsa), figur myśli (np. niedopowiedzenie, ironia, pytanie retoryczne). W anonimach należy badać nieświadomie pozostawione ślady językowe. Sprawca może oczywiście pozostawiać ślady językowe w celu nieujawniania swojej tożsamości lub skierowania podejrzenia w stronę kogoś innego. W celu stwierdzenia z dużym prawdopodobieństwem, że podejrzany jest autorem tekstu dowodowego, ekspert porównuje cechy językowe korpusu dowodowego oraz porównawczego. Identyfikacja określonej osoby jako autora tekstu oznaczałaby wykluczenie jakichkolwiek innych osób z grona podejrzanych.
Ekspertyzy lingwistyczne powinny się opierać nie tylko na cechach leksykalnych, ortograficznych i fonetycznych, ale uwzględniać również gramatykę, w tym kwestie składniowe. Istotne jest użycie przez sprawcę dialektyzmów, które pozwalałyby określić region, z którego sprawca pochodzi.
[/hidepost]