Ustne uzasadnienie wyroku w postępowaniu cywilnym

Ustawą z 29.8.2014 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych¹ wprowadzono do polskiego postępowania cywilnego instytucję uzasadnienia wygłoszonego. Jak zostało to podkreślone w niniejszym artykule, w polskim procesie cywilnym wygłoszone uzasadnienie orzeczenia sądowego jest pełnoprawną formą uzasadnienia orzeczenia sądowego, nie jest namiastką pisemnego uzasadnienia orzeczenia i nie pełni roli zasadniczych powodów rozstrzygnięcia. Spełnia takie same funkcje, co tradycyjne uzasadnienie pisemne i dlatego musi odpowiadać wymogom procesowym takiego uzasadnienia. Tak samo należy oceniać skutki wadliwości wygłoszonego uzasadnienia orzeczenia sądowego. Ustne uzasadnienie zostaje utrwalone w postaci zapisu elektronicznego, stanowi zatem plik dźwiękowy lub audiowizualny. W aktualnym stanie prawnym transkrypcja/przekład ustnego uzasadnienia orzeczenia za pomocą symboli graficznych nie jest uzasadnieniem orzeczenia sądowego i nie ma charakteru urzędowego dokumentu pisemnego.

[hidepost]

Wprowadzenie

Została ona ujęta w art. 328 § 1¹ KPC stanowiącym, że jeżeli przebieg posiedzenia jest utrwalany za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk, uzasadnienie może być wygłoszone po ogłoszeniu sentencji wyroku i utrwalone za pomocą tego urządzenia, o czym przewodniczący uprzedza przed wygłoszeniem uzasadnienia; w razie wygłoszenia uzasadnienia na posiedzeniu nie podaje się odrębnie zasadniczych powodów rozstrzygnięcia. Dotyczy to zarówno uzasadnień orzeczeń sądów I instancji, jak i orzeczeń sądów odwoławczych. Uzasadnienie wygłoszone jest efektem wprowadzenia do procedury cywilnej tzw. protokołu elektronicznego, czyli protokołu sporządzanego za pomocą urządzeń utrwalających dźwięk albo obraz i dźwięk. Ten sposób protokołowania posiedzeń sądowych obowiązuje od 1.7.2010 r. na mocy ustawy z 29.4.2010 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego².

Istotą nowej regulacji jest możliwość sporządzenia elektronicznego uzasadnienia, tj. uzasadnienia w postaci zapisu elektronicznego³. Wygłoszenie uzasadnienia nie jest obligatoryjne i jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy przebieg posiedzenia jest utrwalany za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk. Elektroniczne uzasadnienie jest wygłaszane bezpośrednio po odczytaniu sentencji wyroku i nie wymaga podpisania przez członków składu orzekającego. Takie uzasadnienie musi odpowiadać wymogom przewidzianym w art. 328 § 2 KPC. Stronie, która zażąda doręczenia uzasadnienia, jest doręczany odpis wyroku wraz z transkrypcją uzasadnienia. Od tego doręczenia biegnie termin do wniesienia środka zaskarżenia. Sama transkrypcja zapisu elektronicznego nie jest uzasadnieniem orzeczenia.

Takie ujęcie uzasadnienia wygłoszonego powoduje rozmaite trudności w praktyce orzeczniczej sądów, w tym sądów sprawujących nadzór judykacyjny nad orzeczeniami innych sądów. W tej mierze odniosę się w dalszej kolejności do stanowiska SN zajętego w postanowieniu z 18.11.2015 r.⁴

Funkcje uzasadnienia orzeczenia sądowego

Uzasadnienie orzeczenia sądowego ma wagę nie do przecenienia w wielu aspektach. Powszechnie wyraża się pogląd, że jakość orzeczenia sądowego zależy głównie od jego uzasadnienia.

W Opinii nr 11 (2008) Rady Konsultacyjnej Sędziów Europejskich (CCJE) do wiadomości Komitetu Ministrów Rady Europy w sprawie jakości orzecznictwa z 18.12.2008 r.⁵ wskazano, że rzeczowe uzasadnienie oraz analiza stanowią podstawowe wymagania w stosunku do orzecznictwa oraz ważny aspekt prawa do rzetelnego procesu sądowego. Właściwe uzasadnienie orzeczenia jest koniecznością i jego jakość nie powinna ucierpieć w konfrontacji z potrzebą szybkiego wydania orzeczenia sądowego. Prawidłowe uzasadnienie wymaga od sędziów dysponowania odpowiednim czasem na przygotowanie orzeczenia. Właściwe uzasadnienie nie tylko ułatwia stronom postępowania zrozumienie oraz przyjęcie orzeczenia, ale przede wszystkim zapobiega jego dowolnej interpretacji. Ponadto umożliwia społeczeństwu zrozumienie funkcjonowania systemu sądownictwa. Prawidłowe uzasadnienie, według Rady Konsultacyjnej Sędziów Europejskich, powinno spełniać następujące kryteria:

1. musi być spójne, jasne, jednoznaczne i nie może być wewnętrznie sprzeczne;
2. musi odzwierciedlać postępowanie sędziów zgodnie z zasadami sformułowanymi przez Europejski Trybunał Praw Człowieka (tj. poszanowanie prawa do obrony oraz prawa do rzetelnego procesu);
3. musi ustosunkowywać się do żądań zgłaszanych przez strony, tj. do ich poszczególnych podstaw roszczeń oraz argumentów obrony;
4. musi być wolne od obraźliwych lub niepochlebnych uwag na temat stron postępowania;
5. musi jedynie odpowiadać na argumenty stron umożliwiające rozstrzygnięcie sporu, konieczność działania z urzędu może wynikać tylko w określonych kontekstach prawnych. Nie oznacza to obowiązku sądu odpowiadania na każdy argument podniesiony przez strony. Zakres uzasadnienia może być różny w zależności od charakteru orzeczenia;
6. nie powinno być zbyt długie, gdyż należy znaleźć odpowiednią równowagę pomiędzy zwięzłością a właściwym zrozumieniem orzeczenia;
7. pod względem zawartości powinno zawierać analizę kwestii faktycznych oraz prawnych stanowiących istotę sporu;
8. analiza faktów wymaga odniesienia się do dowodów, ich dopuszczalności i wagi dla rozstrzygnięcia sporu;
9. analiza kwestii prawnych wymaga interpretacji przepisów prawnych, która powinna dążyć do propagowania pewności prawnej i zapewnienia jednolitości orzecznictwa, z uwzględnieniem orzeczeń sądów najwyższych;
10. w uzasadnieniu powinno być wyraźnie zaznaczone odstępstwo od wcześniejszego orzecznictwa i wskazane powody takiej decyzji.

[/hidepost]