Ustne uzasadnienie wyroku w postępowaniu cywilnym
[hidepost]
Europejski Trybunał Praw Człowieka sformułował tezę, że zgodnie z zasadą prawidłowego wymiaru sprawiedliwości orzeczenia sądowe powinny być właściwie uzasadnione6. Jednak zakres oczekiwanego uzasadnienia orzeczenia sądowego zależy od różnych argumentów dostępnych dla każdej ze stron postępowania, jak również od różnego rodzaju przepisów prawnych, zwyczajów oraz zasad doktrynalnych, jak i różnych praktyk dotyczących prezentowania oraz sporządzania orzeczeń w różnych państwach7.
Zakres ciążącego na sądzie obowiązku przedstawienia uzasadnienia może się zmieniać, inter alia, w zależności od istoty decyzji. To, czy sąd krajowy uchybił w wypełnianiu obowiązku przedstawienia uzasadnienia, naruszając art. 6 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności8, może zostać rozstrzygnięte jedynie w świetle wszystkich okoliczności sprawy9.
W wyroku z 9.12.1994 r.10 ETPC podkreślił, że art. 6 Konwencji obliguje sąd krajowy do uzasadnienia swoich rozstrzygnięć, ale nie może być rozumiany jako wymagający szczegółowego umotywowania każdego argumentu. W celu poszanowania prawa strony do rzetelnego procesu, uzasadnienie wyroku musi dowodzić, że sędzia rzeczywiście zbadał wszystkie kwestie główne, które zostały mu przedłożone11.
Podobne stanowisko w sprawie roli i charakteru uzasadnienia orzeczenia sądowego oraz decyzji organów Wspólnoty zajmował wielokrotnie Sąd Pierwszej Instancji oraz Trybunał Sprawiedliwości w Luksemburgu (obecnie Trybunał Sprawiedliwości UE). W wyroku z 13.6.2000 r.12 Sąd Pierwszej Instancji wskazał, że obowiązek instytucji Wspólnoty wynikający z art. 190 Traktatu (obecnie art. 253 TWE) podania uzasadnienia decyzji ma na celu umożliwienie sądom Wspólnoty korzystanie z kompetencji do kontroli zgodności z prawem decyzji, a osobie zainteresowanej poznanie powodów przyjęcia środka, tak by mogła bronić swoich praw i ocenić, czy decyzja została należycie uzasadniona. Nie oznacza to jednak obowiązku ustosunkowywania się do wszystkich argumentów, na które powołują się zainteresowane strony, wystarczy przytoczenie faktów i względów prawnych o decydującym znaczeniu dla decyzji. Sentencja decyzji jest nieodłącznie związana z jej uzasadnieniem, a zatem interpretacja decyzji musi brać pod uwagę powody wydania decyzji.
Brak lub niewystarczające uzasadnienie stanowi naruszenie istotnych wymogów proceduralnych w rozumieniu art. 230 WE i stanowi bezwzględną przyczynę nieważności, która musi zostać uwzględniona z urzędu przez sąd wspólnotowy13. Uzasadnienie powinno w sposób jasny i jednoznaczny ukazywać rozumowanie organu podejmującego decyzję, tak aby umożliwić zainteresowanym poznanie podstaw podjętego środka, a właściwemu sądowi skontrolowanie decyzji.
W wyroku z 9.9.2008 r.14 Trybunał Sprawiedliwości wskazał, że kwestia czy uzasadnienie wyroku sądu jest wewnętrznie sprzeczne lub niewystarczające stanowi zagadnienie prawne, które jako takie może zostać podniesione w ramach odwołania. Jednak sąd nie ma obowiązku szczegółowej odpowiedzi na każdy podniesiony przez stronę skarżącą argument, zwłaszcza gdy nie jest on wystarczająco jasny i dokładny. Uzasadnienie może być zatem dorozumiane, pod warunkiem, że pozwala zainteresowanym na poznanie powodów, dla których sąd nie przychylił się do ich argumentów, a Trybunał dysponuje wystarczającymi elementami do sprawowania kontroli.
Sąd Najwyższy RP akceptuje opisaną wcześniej zasadę poszanowania prawa strony do otrzymania właściwego uzasadnienia orzeczenia, wiążąc ją z prawem do sprawiedliwego sądu (bez względu na instancję). Znalazło to bardzo wyraźne odzwierciedlenie w wyroku tego Sądu z 16.2.1994 r.15 stanowiącym, że rolą orzecznictwa sądowego jest nie tylko i wyłącznie merytoryczne rozstrzygnięcie konkretnej indywidualnej sprawy. Chodzi przede wszystkim o to, aby dla wszystkich było wyraźnie i niewątpliwie widoczne, że w wyniku postępowania przed sądem zapadło najsłuszniejsze i najbardziej odpowiadające prawu rozstrzygnięcie. Jednym ze środków służących osiągnięciu tego celu jest wyczerpujące i wszechstronne uzasadnienie orzeczenia.
W wyroku z 16.1.2007 r.16 Sąd Najwyższy uznał, że wynikający z treści art. 6 ust. 1 EKPCz standard rzetelnego procesu obejmuje także postępowanie odwoławcze, a jednym z wyznaczników tego standardu jest wyraźne wskazanie w uzasadnieniu wyroku podstawy rozstrzygnięcia, a więc takie odniesienie się do argumentów stron, które gwarantuje stronie możliwość stwierdzenia rzeczywistego skorzystania z prawa do apelacji. Zrealizowanie obowiązku ujętego w powołanym przepisie wymaga odniesienia się w uzasadnieniu wyroku do każdego istotnego – na tle konkretnej sprawy – argumentu, a zatem brak odniesienia się do takiej argumentacji, dla przykładu poprzez przemilczenie istotnej kwestii, stanowi o naruszeniu standardu rzetelnego procesu.
[/hidepost]