Ustne uzasadnienie wyroku w postępowaniu cywilnym

Wiesława Kuberska

[hidepost]
Sąd II instancji uzasadnia z urzędu wyrok oraz postanowienie kończące postępowanie w sprawie. W sprawach, w których apelację oddalono lub zmieniono zaskarżony wyrok, pisemne uzasadnienie sporządza się tylko wówczas, gdy strona zgłosiła wniosek o doręczenie wyroku z uzasadnieniem (art. 387 § 1 KPC). Podobnie więc może zaistnieć sytuacja, kiedy sąd II instancji wygłosi uzasadnienie, a strona nie złoży wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem. W obydwu przypadkach wygłoszone uzasadnienia jednak istnieją i strona może uzyskać do nich dostęp na zasadzie art. 9 KPC.

W obydwu przypadkach wygłoszone uzasadnienie podlega wpisaniu do „Kontrolki terminowego sporządzenia uzasadnień orzeczeń i załatwiania środków odwoławczych” tylko wtedy, gdy wpłynął wniosek o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem lub środek odwoławczy (§ 73 ust. 2a zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z 12.12.2003 r. w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowej²⁷). Wydaje się konieczne sformułowanie postulatu de lege ferenda, że takie uzasadnienie powinno być odnotowywane z chwilą jego wygłoszenia, gdyż daje się w ten sposób wyraz zauważeniu dodatkowej pracy sędziego.

Doręczenie wyroku sądu I instancji z wygłoszonym uzasadnieniem odbywa się na zasadach określonych w art. 331 § 1 i 2 KPC, a wyroku sądu II instancji w sposób analogiczny wskazany w art. 387 § 3 KPC. Wyrok z uzasadnieniem doręcza się tylko tej stronie, która zgłosiła wniosek o doręczenie wyroku z uzasadnieniem. Jeżeli uzasadnienie zostało wygłoszone na posiedzeniu, stronie, która w terminie tygodniowym od dnia ogłoszenia sentencji, a w przypadku, o którym mowa w art. 327 § 2 – od dnia doręczenia sentencji, zgłosiła wniosek o doręczenie wyroku z uzasadnieniem doręcza się wyrok wraz z transkrypcją uzasadnienia. Wniosek spóźniony sąd odrzuca na posiedzeniu niejawnym. Doręczenie wyroku z transkrypcją uzasadnienia jest równoznaczne z doręczeniem wyroku z uzasadnieniem.

Ta ostatnia regulacja budzi wątpliwości, które wydają się być niezasadne. Postuluje się w szczególności liczenie biegu terminu do wniesienia środka odwoławczego od momentu wygłoszenia uzasadnienia²⁸. Po pierwsze, okoliczność wygłoszenia przez sąd uzasadnienia, na co zwracałam wcześniej uwagę, nie zmienia warunków, w jakich sądy obu instancji mają obowiązek sporządzić uzasadnienie wyroku. Po drugie, nieobecność stron na ogłoszeniu wyroku nie wstrzymuje ogłoszenia, a inaczej rzecz ujmując, obecność stron na ogłoszeniu wyroku nie jest obligatoryjna (art. 326 § 2 zd. 2 KPC). Po trzecie, strona dowiaduje się o tym, że zostanie wygłoszone uzasadnienie dopiero w momencie ogłaszania wyroku (art. 328 § 1¹ KPC). A zatem nie ma żadnych powodów, dla których od tej daty należałoby liczyć termin do wniesienia środka odwoławczego odmiennie niż w przypadku sporządzenia pisemnego uzasadnienia wyroku. Konieczne jest zachowanie jednolitego i spójnego systemu, aby uniknąć jakiejkolwiek dowolności i niepewności co do momentu zapoznania się strony z treścią ustnego uzasadnienia. Z tych przyczyn trafnie w art. 331 § 2 zd. 3 KPC znalazło się stwierdzenie, że doręczenie wyroku z transkrypcją uzasadnienia jest równoznaczne z doręczeniem wyroku z uzasadnieniem. To sformułowanie nie oznacza jednak w żadnym wypadku uznania transkrypcji za uzasadnienie wyroku lub „namiastkę pisemnej formy uzasadnienia”²⁹.

Transkrypcja wygłoszonego uzasadnienia orzeczenia sądowego

Transkrypcją w językoznawstwie określa się system zapisu głosek danego języka za pomocą symboli graficznych (inaczej pisownia fonetyczna) lub system fonetycznej konwersji innego pisma. Ujmuje się również transkrypcję jako zapisanie tekstu mówionego w postaci umownych znaków lub zapisanie tekstu z użyciem innego systemu znaków niż ten, w którym był zapisany pierwotnie³⁰. W praktyce zamiennie dla tego pojęcia używa się określenia „przekład”. Takim sformułowaniem ustawodawca posłużył się w art. 37 § 6 KPW w sprawach o wykroczenia, w brzmieniu obowiązującym od 9.11.2014 r.³¹, po wprowadzeniu elektronicznego protokołu w postępowaniu wykroczeniowym, stanowiącym, że: „jeżeli jest to niezbędne dla zapewnienia prawidłowego orzekania w sprawie, prezes sądu może zarządzić sporządzenie przekładu odpowiedniej części protokołu, o którym mowa w § 2 pkt 1. Przekład stanowi załącznik do protokołu. Przepis § 10 stosuje się odpowiednio”.

Transkrypcja/przekład ustnego uzasadnienia za pomocą symboli graficznych nie jest uzasadnieniem. Jeszcze raz należy podkreślić, że uzasadnieniem jest plik dźwiękowy bądź audiowizualny, a nie jego transkrypcja/przekład. Transkrypcja/przekład jest jedynie narzędziem pomocniczym, mającym za zadanie zrównoważenie prawnej sytuacji osób wykluczonych cyfrowo, które nie potrafią posługiwać się nowymi technologiami³². Odbiorcą ustnego uzasadnienia jest słuchacz, natomiast odbiorcą transkrypcji jest czytelnik. Przekład może deformować zapis oryginalny, mieć mało czytelną postać graficzną i być obarczonym innymi wadami o charakterze technicznym, które nie powinny wpływać na odbiór i ocenę wygłoszonego uzasadnienia. Ponadto zadaniem transkrybentów jest dokonanie dosłownego przekładu wypowiedzi sędziego, z wyjątkiem takich zbitek słownych, jak „hm…”, „yhy”, a nie edycji wypowiedzi sędziego stanowiącej ustne uzasadnienie. Jeśli zatem sędzia wygłaszający uzasadnienie będzie stosować np. wiele powtórzeń w swojej wypowiedzi, zostaną one uwidocznione w transkrypcji ustnego uzasadnienia.
[/hidepost]