Właściwość rzeczowa sądu okręgowego w sprawach z zakresu prawa autorskiego – uwagi de lege lata i de lege ferenda

prof. dr hab. Karol Weitz

[hidepost]

W okresie powojennym¹⁴ treść art. 13 § 2 pkt 3 KPC30 na skutek zmian, w tym dotyczących numeracji, wynikających z art. 1 pkt 4 ustawy z 20.7.1950 r. o zmianie przepisów postępowania w sprawach cywilnych¹⁵, znalazła się w art. 11 pkt 2) nie doznając zmian merytorycznych¹⁶, uzyskując z czasem oznaczenie jako art. 11 pkt 3¹⁷. Omawianej kategorii spraw nie dotknęła idea ustanowienia jednolitego sądu I instancji prowadząca do stopniowego ograniczania właściwości ówczesnych sądów wojewódzkich na rzecz ówczesnych sądów powiatowych¹⁸, jak również zastąpienie przedwojennej reguły właściwości sądów wyższego rzędu (okręgowych) poza sprawami przekazanymi sądom niższego rzędu (grodzkim)¹⁹ odwrotną regułą właściwości sądów niższego rzędu (powiatowych) z zastrzeżeniem tych spraw, które przekazano wyraźnie sądom wyższego rzędu (wojewódzkim)²⁰. Niczego w tym zakresie nie zmieniło również nowe ustawodawstwo prawnoautorskie, gdyż ustawa z 10.7.1952 r. o prawie autorskim²¹ nie zawierała żadnych unormowań dotyczących właściwości sądów w sprawach wynikłych na tle jej przepisów.

Obowiązujący Kodeks postępowania cywilnego w art. 17 pkt 2 dla określenia zakresu spraw na tle prawa autorskiego przekazanych do właściwości sądów wojewódzkich, a potem okręgowych, posłużył się pojęciem spraw „o ochronę praw autorskich”. Zdaniem nauki²², tego rodzaju zmiana językowa w art. 17 pkt 2 KPC w stosunku do art. 13 § 2 pkt 3 KPC30 i art. 11 pkt 3 KPC30 w brzmieniu nadanym ZmKPC50 nie stanowiła zmiany merytorycznej. Zmian w treści art. 17 pkt 2 KPC w rozpatrywanym zakresie nie przyniosła obowiązująca ustawa z 4.2.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych²³. W przepisie art. 103 PrAut94 znalazła się jednak regulacja, według której – w jej pierwotnym brzmieniu – „spory o prawa do artystycznych wykonań, prawa do fonogramów, wideogramów oraz nadań radiowych lub telewizyjnych” należały do właściwości sądów wojewódzkich. Po nadaniu art. 103 PrAut94 nowego brzmienia²⁴ przewiduje on obecnie, że „spory dotyczące praw pokrewnych należą do sądów okręgowych”. Ostatnią zmianą normatywną w rozpatrywanym tu zakresie było wyraźne wskazanie w art. 17 pkt 2 KPC, że sądy okręgowe są właściwe w sprawach „o ochronę praw autorskich i pokrewnych”²⁵.

Orzecznictwo i doktryna

Dyskusja w kwestii granic właściwości rzeczowej sądów okręgowych w sprawach na tle prawa autorskiego zaczęła się w okresie międzywojennym pod rządami art. 74 PrAut26 i art. 13 § 2 pkt 3 KPC30. Kontynuowano ją także po uchyleniu art. 74 PrAut26. Wykształciły się w tym zakresie dwa zapatrywania. Zgodnie z pierwszym, art. 13 § 2 pkt 3 KPC30 („sprawy ze stosunków, dotyczących ochrony prawa autorskiego”) ujmował węziej zakres właściwości sądów okręgowych niż art. 74 PrAut26 (spory cywilne, „których przedmiotem są roszczenia, oparte na tej ustawie”). O ile bowiem pierwszy z tych przepisów w istocie miał się odnosić się tylko do „skarg z powodu naruszenia praw autorskich” (art. 59–61 PrAut26) i „skarg z powodu naruszenia praw osobistych” (art. 62–64 PrAut26)²⁶, o tyle drugi z nich miał rozciągać właściwość sądów okręgowych również na roszczenia z umów regulowanych PrAut26 (umowy o nakład, innych umów o rozpowszechnianie utworów i umowy agencyjnej), w tym przykładowo na sprawy o roszczenie nakładcy przeciw autorowi o wydanie utworu lub autora przeciwko nakładcy o zapłatę wynagrodzenia²⁷. Takie rozumowanie prowadziło do tego, że ostatnio wymienione sprawy należałoby traktować – po uchyleniu art. 74 PrAut26 – jako nieobjęte zakresem właściwości sądów okręgowych bez względu na wartość przedmiotu sporu i mogące przynależeć do tej właściwości wyłącznie w razie osiągnięcia odpowiedniej wysokości tej wartości (art. 10 pkt 1 KPC30)²⁸.

Stosownie do drugiego, odmiennego zapatrywania, art. 13 § 2 pkt 3 KPC30 należało interpretować w taki sposób, że przekazywał on do właściwości sądów okręgowych wszystkie sprawy o roszczenia wynikające z prawa autorskiego, a więc wyznaczał granice właściwości tych sądów w analogiczny sposób jak art. 74 PrAut26. W rezultacie już na podstawie art. 13 § 2 pkt 3 KPC sądy okręgowe były właściwe, bez względu na wartość przedmiotu sporu, nie tylko w sprawach obejmujących skargi określone w art. 59–64 PrAut26, ale również wszelkich sprawach opartych na prawie autorskim, tj. PrAut26, w tym przykładowo w sprawach z powództwa autora przeciw nakładcy o zapłatę wynagrodzenia²⁹. Innymi słowy, przepis art. 13 § 2 pkt 3 KPC30 miał obejmować wszystkie spory, wytoczone na podstawie PrAut26, a nie tylko o ochronę prawa autorskiego³⁰.

W okresie powojennym, w czasie obowiązywania z jednej strony art. 11 pkt 3 KPC30 w brzmieniu nadanym ZmKPC50, powielającego regulację art. 13 § 2 pkt 3 KPC30, a z drugiej strony PrAut52, w praktyce ujawniły się rozbieżności w ocenie właściwości sądów wojewódzkich oraz sądów powiatowych w sprawach z zakresu prawa autorskiego³¹. Pod rządami art. 17 pkt 2 KPC i najpierw PrAut52, a potem PrAut94, wątpliwości co do zakresu właściwości sądów wojewódzkich (obecnie okręgowych) w tych sprawach spotęgowały się w kontekście sporów między twórcami i ich kontrahentami w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umów autorskich, w szczególności o zapłatę wynagrodzenia za korzystanie z utworu. W tle tych wątpliwości pojawiło się zagadnienie charakteru prawa do wynagrodzenia, o którym mowa była w art. 15 pkt 3 PrAut52 i które obecnie wymienione jest w art. 17 PrAut94. Kwalifikacja tego prawa jako składnika autorskiego prawa majątkowego stała się podstawą do uzasadnienia tezy, że sprawa o wynagrodzenie autorskie przynależy do kategorii spraw „o ochronę praw autorskich” w rozumieniu art. 17 pkt 2 KPC i jako taka objęta jest kognicją sądu wojewódzkiego (okręgowego) bez względu na wartość przedmiotu sporu. Przeciwnicy tego stanowiska z kolei uznali, że przedmiotowe prawo do wynagrodzenia nie ma charakteru bezwzględnego, a spór o wynagrodzenie autorskie jest zwykłym sporem umownym, a nie sporem o ochronę prawa autorskiego³². Może należeć do właściwości sądu rejonowego albo sądu wojewódzkiego (okręgowego) w zależności od wartości przedmiotu sporu określonej w art. 17 pkt 4 KPC.

[/hidepost]