Właściwość rzeczowa sądu okręgowego w sprawach z zakresu prawa autorskiego – uwagi de lege lata i de lege ferenda

(inne teksty tego autora)

[hidepost]

Pierwsze z tych podejść w przeważającej mierze przyjęte zostało w judykaturze SN. Pod rządami PrAut52 za objęte zakresem pojęcia spraw o ochronę praw autorskich w ujęciu art. 17 pkt 2 KPC Sąd ten uznał sprawę z powództwa twórcy przeciwko wydawcy o zapłatę wynagrodzenia w związku z odstąpieniem przez wydawcę od wydania utworu³³, sprawę twórcy o wynagrodzenie za korzystanie z jego dzieła³⁴, sprawę o roszczenie Stowarzyszenia „Zaiks” o wynagrodzenie za publiczne wykonanie utworu muzycznego, skierowane – na podstawie umowy między wykonawcą utworu a zamawiającym – przeciwko zamawiającemu³⁵, jak również sprawę, której przedmiotem było uprawnienie twórcy utworu do zatrzymania zaliczki, wypłaconej mu przez wydawcę na podstawie zawartej przez strony umowy wydawniczej³⁶. Podejście to znalazło jednoznaczne poparcie znacznej części nauki, w tym nie tylko prawa procesowego cywilnego³⁷, ale także innych dziedzin, łącznie z prawem autorskim³⁸. Aprobata ta jest podtrzymywana także obecnie pod rządami przepisów PrAut94³⁹.

Podejście przeciwne zakładało i zakłada, że zakres właściwości sądu okręgowego na podstawie art. 17 pkt 2 KPC w zakresie „spraw autorskich” jest węższy. Ma on obejmować jedynie te sprawy, w których dochodzona jest „ochrona praw autorskich”, a zatem wyłącznie sprawy o roszczenia służące ochronie autorskich praw osobistych bądź też autorskich praw majątkowych jako praw bezwzględnych. Pod rządami PrAut52 oznaczało to, że były to jedynie sprawy o roszczenia przewidziane w art. 52–58 tej ustawy⁴⁰, a w aktualnym stanie prawnym – o roszczenia przewidziane w art. 78 i 79 ­PrAut94⁴¹. Właściwość sądu okręgowego wynikająca z art. 17 pkt 2 KPC nie ma natomiast rozciągać się na inne sprawy na tle prawa autorskiego, w tym w szczególności wynikłe z umów praw autorskiego, gdyż w tym wypadku nie chodzi już o ochronę prawa autorskich, lecz jedynie o realizację uprawnień mających źródło w umowie. Nie mają one charakteru praw bezwzględnych, wobec czego spory ich dotyczące nie przynależą do kategorii, o której mowa w treści art. 17 pkt 2 KPC. Przykładem spraw, które nie należą do kręgu spraw „o ochronę praw autorskich” w tym ujęciu, są spory o wynagrodzenie należne autorowi za korzystanie z jego utworu, przy czym dotyczy to nie tylko wynagrodzenia umownego, ale również wynagrodzenia wynikającego wprost z ustawy⁴². Przemawiać za tym ma – w kontekście względnej natury prawa do tego wynagrodzenia – nie tylko literalna wykładnia art. 17 pkt 2 KPC, lecz również wzgląd na to, że w wypadku spraw wynikłych z umów prawa autorskiego nie ma być już aktualny powód właściwości sądu okręgowego w postaci bardziej skomplikowanego charakteru spraw „o ochronę praw autorskich”. Wskazuje się również, że według art. 16 KPC właściwość sądów rejonowych jest zasadą, podczas gdy właściwość sądów okręgowych wchodzi w rachubę w wypadkach wyjątkowych. Przepis art. 17 pkt 2 KPC jako statuujący tego rodzaju wyjątek nie może więc być wykładany w sposób rozszerzający⁴³. W rezultacie spory o wynagrodzenie autorskie, jako nieobjęte zakresem art. 17 pkt 2 KPC, mogą przynależeć do właściwości sądu okręgowego tylko wtedy, gdy osiągnięta zostanie wartość przedmiotu sporu wskazana w art. 17 pkt 4 KPC, w przeciwnym razie właściwe dla tych sporów mają być sądy rejonowe⁴⁴.

Zakres właściwości sądów okręgowych w sprawach z zakresu prawa autorskiego

Na podstawie przepisu art. 17 pkt 2 KPC, do właściwości sądu okręgowego należą sprawy „o ochronę praw autorskich i pokrewnych”. O ochronie praw autorskich – osobistych i majątkowych – mowa jest w tytułach rozdziałów 8 i 9 PrAut94. Prima facie sugeruje to taką interpretację, która zmierzałaby w kierunku ograniczenia zakresu właściwości sądu okręgowego jedynie do spraw, w których dochodzone są roszczenia z tytułu naruszenia praw autorskich, o których mowa w art. 78 i 79 PrAut94. Mutatis mutandis w wypadku praw pokrewnych chodziłoby tylko o takie sprawy, w których dochodzone byłyby roszczenia z tytułu ich naruszenia przysługujące na podstawie odpowiedniego stosowania art. 78 lub 79 w zw. z art. 92 i 101 PrAut94. Przy takim podejściu, zorientowanym na traktowanie rozwiązań materialnoprawnych jako determinujących sposób wykładni regulacji procesowych, o granicach kognicji sądu okręgowego na podstawie art. 17 pkt 2 KPC decydowałoby w efekcie to, czy powód dochodzi któregoś z roszczeń, które przewidziane są na wypadek naruszenia autorskich praw osobistych lub majątkowych bądź praw pokrewnych. W istocie chodziłoby więc jedynie o sprawy o naruszenie praw autorskich lub pokrewnych (por. w tym kontekście art. 80 ust. 1 PrAut94).

Bardziej przekonuje jednak założenie o potrzebie takiej wykładni art. 17 pkt 2 KPC, która uwzględniać będzie to, że występujące w tym przepisie pojęcie spraw o ochronę praw autorskich użyte zostało w nim przez ustawodawcę dla potrzeb procesowych, tj. wyznaczenia granic właściwości rzeczowej sądu okręgowego, a jego celem jest przekazanie do tego sądu określonej kategorii spraw ze względu na szczególny charakter leżących u podłoża tych spraw regulacji prawnych. Rozumienie pojęcia spraw o „ochronę praw ­autorskich” przez pryzmat takiej funkcji uzasadnia wniosek, że – jako podstawa właściwości sądu okręgowego – na tle art. 17 pkt 2 KPC nie powinno być ono łączone jedynie z ochroną autorskich praw osobistych i autorskich praw majątkowych w rozumieniu rozdziałów 8 i 9 PrAut94⁴⁵, lecz należy nim obejmować ogół spraw o roszczenia na tle regulacji prawa autorskiego⁴⁶. Zaletą tego podejścia jest to, że uwalnia ono stosowanie art. 17 pkt 2 KPC od teoretycznych sporów dotyczących konstrukcji i charakteru uprawnień składających się na treść praw autorskich, a tym samym realizuje postulat, aby regulacje właściwości sądu, w tym także właściwości rzeczowej, były możliwie najmniej skomplikowane i zdatne do – w miarę – przewidywalnego i prostego zastosowania⁴⁷. Szerokie rozumienie kategorii spraw „o ochronę praw ­autorskich” na gruncie art. 17 pkt 2 KPC pozwala również na to, aby sąd okręgowy w kompleksowym zakresie był kompetentny do rozstrzygania sporów prawnoautorskich, niezależnie od wartości przedmiotu sporu w sprawach o prawa majątkowe, co może mieć znaczenie przykładowo w wypadku kumulacji roszczeń (art. 191 KPC)⁴⁸. Trzeba wreszcie zgodzić się z poglądem⁴⁹, że szczególna trudność, jaka może i z reguły charakteryzuje spory prawnoautorskie i która uzasadnia przekazanie ich do kognicji sądu okręgowego bez względu na wartość przedmiotu sporu, nie jest właściwa wyłącznie sprawom, w których dochodzone są roszczenia z tytułu naruszenia osobistych lub majątkowych praw autorskich, ale może pozostawać aktualna też w innych sporach na tle prawa ­autorskiego, w tym związanych z odpowiedzialnością w ramach umów prawa autorskiego. Podobnie szeroko i ze zbieżnym uzasadnieniem rozumieć należy pojęcie spraw „o ochronę praw pokrewnych”, wymienionych w treści art. 17 pkt 2 KPC obok spraw „o ochronę praw autorskich”.

[/hidepost]