Właściwość rzeczowa sądu okręgowego w sprawach z zakresu prawa autorskiego – uwagi de lege lata i de lege ferenda

prof. dr hab. Karol Weitz

[hidepost]

Przyjmując powyższe założenie należy uznać, że na podstawie art. 17 pkt 2 KPC do zakresu właściwości sądu okręgowego należą nie tylko sprawy o naruszenia autorskich praw osobistych (art. 78 PrAut94) lub autorskich praw majątkowych (art. 79 PrAut94), lecz również sprawy dotyczące niewykonania lub nienależytego wykonania umów prawa autorskiego, w tym w szczególności przykładowo, z jednej strony, o zapłatę wynagrodzenia autorskiego lub o jego podwyższenie (por. art. 44 PrAut94), a z drugiej strony o obniżenie tego wynagrodzenia w przypadku stwierdzenia wad zamówionego utworu (por. art. 55 ust. 1 PrAut94) lub o naprawienie szkody w razie odstąpienia od umowy z powodu wad prawnych utworu (art. 55 ust. 2 PrAut94). Sąd okręgowy, zgodnie z art. 17 pkt 2 KPC, jest również właściwy w sprawach o zapłatę wynagrodzenia, którego podstawą nie jest umowa, lecz odpowiednie przepisy PrAut94 (np. art. 19–19⁵, art. 29 ust. 3, art. 25 ust. 2, art. 30 ust. 2, art. 33 pkt 3 czy art. 70 ust. 2¹). Do właściwości sądu okręgowego należą też sprawy, w którym chodzi o ustalenie autorstwa utworu. W ujęciu podmiotowym mogą to być sprawy z powództwa twórców, określonych ustawowo osób bliskich twórców (art. 78 ust. 2–3 PrAut94) lub spadkobierców twórców przeciwko naruszycielom praw autorskich, sprawy pomiędzy twórcami i ich kontrahentami, w których twórcy mogą występować po stronie powodowej bądź po stronie pozwanej, sprawy z powództwa twórców i spadkobierców twórców o zapłatę wynagrodzenia i – w zakresie, w którym PrAut94 przyznaje im legitymację procesową – sprawy z powództwa stowarzyszeń twórców (art. 78 ust. 4) albo organizacji zbiorowego zarządzania (art. 105 ust. 1)⁵⁰. Dla oceny granic właściwości sądu okręgowego na podstawie art. 17 pkt 2 KPC bez znaczenia jest fakt, czy w sprawie ochrona prawna jest realizowana przez powództwo o świadczenie, o ustalenie istnienia albo nieistnienia prawa lub stosunku prawnego bądź o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego. Z każdego z tych powództw legitymowany do tego podmiot może korzystać, o ile tylko spełnione są procesowe warunki jego dopuszczalności.

Mutatis mutandis powyższe uwagi odnieść można, w relewantnym zakresie, do ustalenia przedmiotowych oraz podmiotowych granic spraw o ochronę praw pokrewnych w rozumieniu art. 17 pkt 2 KPC.

Uwagi de lege ferenda

Odnosząc się do problemu właściwości rzeczowej sądu w sprawach z zakresu prawa autorskiego w perspektywie nowej kodyfikacji postępowania cywilnego, odróżnić od siebie należy trzy kwestie⁵¹. Pierwsza z nich dotyczy tego, czy w ogóle uzasadnione jest utrzymanie rozwiązania normatywnego, w którym omawiana kategoria spraw traktowana jest w sposób szczególny w kontekście rozgraniczenia właściwości rzeczowej sądów wyższego oraz sądów niższego rzędu, czy też należałoby ją poddać regułom ogólnym, niezależnym od charakteru i rodzaju spraw. Druga kwestia, aktualna wyłącznie przy założeniu, że wyodrębnienie kategorii spraw z zakresu prawa autorskiego dla celów regulacji właściwości rzeczowej sądu powinno być zachowane, sprowadza się do pytania, czy sądom wyższego rzędu (sądom okręgowym) sprawy te powinny być przekazane w ujęciu kompleksowym, czy też jedynie w pewnych granicach, a więc z jakimiś wyłączeniami. Wreszcie trzecia kwestia, również aktualna tylko w razie przyjęcia, że celowe jest wyodrębnienie kategorii spraw z zakresu prawa autorskiego w ramach regulacji właściwości rzeczowej sądu, ma charakter stricte legislacyjny i odnosi się do tego, jak w płaszczyźnie normatywnej określić tę kategorię spraw, aby uzyskać efekt w postaci unormowania prostego i w miarę jednoznacznego, a zarazem łatwego i przewidywalnego w praktycznym stosowaniu.

Podejmując pierwszą kwestię, a więc, czy sprawy na tle prawa autorskiego powinny być nadal kategorią spraw traktowaną odrębnie w kontekście regulacji właściwości rzeczowej sądu, trzeba przypomnieć, że jeszcze w okresie międzywojennym kwestionowano niekiedy takie podejście do tych spraw⁵². Zróżnicowane jest w tym zakresie również podejście, które można spotkać w ustawodawstwie obcym.

Przykładowo, w prawie niemieckim w sporach prawnoautorskich w I instancji mogą być właściwe sądy niższego rzędu (Amtsgerichte) lub sądy wyższego rzędu (Landgerichte) zależnie od wartości przedmiotu. Ustawodawca niemiecki upoważnił jednak rządy poszczególnych Landów do koncentrowania takich spraw z obszaru kilku sądów w jednym z nich. Rozwiązanie to nie dotyczy jednak takich sporów prawnoautorskich ze stosunków pracy lub stosunków służbowych, które mają za przedmiot tylko roszczenia o zapłatę umówionego wynagrodzenia, które należą do sądów pracy lub sądów administracyjnych, por. § 104 i 105 ust. 1 Gesetz über Urheberrecht und verwandte Schutzrecht (Urheberrechtsgesetz)⁵³.

[/hidepost]