Wniosek sądu o wskazanie organu właściwego do podejmowania czynności procesowych za Skarb Państwa
[hidepost]
Obowiązki sądu w zakresie reprezentacji Skarbu Państwa a rozstrzyganie sporów kompetencyjnych
W judykaturze Sądu Najwyższego10 oraz w doktrynie11 zgodnie przyjmuje się, że sąd powinien z urzędu czuwać nad tym, aby Skarb Państwa był w postępowaniu cywilnym należycie reprezentowany. Obowiązek ten dotyczy zarówno sądu I jak i II instancji12, przy czym nie ma znaczenia, czy Skarb Państwa występuje po stronie pozwanej, czy powodowej13 oraz czy jest zastępowany przez Prokuratorię Generalną14. W orzecznictwie przesądzono również, że w wypadku gdy strona pozywając Skarb Państwa wadliwie określa państwową jednostkę organizacyjną, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie, a w sprawie powinna występować inna państwowa jednostka organizacyjna, uzupełnienie braku w zakresie prawidłowego określenia strony pozwanej powinno nastąpić na podstawie art. 67 § 2 KPC15.
Zasada czuwania przez sąd z urzędu nad właściwą reprezentacją Skarbu Państwa wykształciła się w orzecznictwie na gruncie przepisów KPC z 1930 r.16, po wejściu w życie dekretu z 2.6.1954 r. o zastępstwie sądowym władz, urzędów, instytucji i przedsiębiorstw państwowych17, który zburzył dotychczasowy system reprezentacji procesowej Skarbu Państwa. Zasada ta została wprost wyrażona w orzeczeniu SN z 30.1.1957 r.18, w którym wskazano, że sąd ma obowiązek, zgodnie z art. 59 KPC, czuwać nad tym, aby Skarb Państwa był w sprawie należycie zastąpiony i jeżeli stwierdzi na podstawie materiału sprawy, że wskazany w pozwie organ nie jest tym, którego działalność dotyczy dochodzonego roszczenia, powinien postąpić zgodnie z przepisami art. 60, 61 i 207 KPC. Pogląd ten po wejściu w życie KPC został ugruntowany na podstawie art. 67 § 2 KPC i pozostaje aktualny również w obecnych realiach ustrojowych, co zostało przekonująco uzasadnione w literaturze19.
Obowiązek sądu czuwania z urzędu nad właściwą reprezentacją Skarbu Państwa nie może być de lege lata traktowany w kategorii uprzywilejowania tego podmiotu. Nie chodzi bowiem w tym wypadku o obowiązek zapewnienia należytej ochrony „własności społecznej”, o dbałość o prawa i interesy Skarbu Państwa, czy nawet o dążenie do prawdy zwanej obiektywną. Omawiane zagadnienie ma wymiar wyłącznie procesowy, chodzi o obowiązek czuwania nad prawidłową reprezentacją strony w postępowaniu cywilnym oraz obowiązek rozpoznania i rozstrzygnięcia poddanej pod osąd sprawy, w taki sposób, aby strona nie została pozbawiona możności obrony swych praw (art. 202 zd. 3 KPC, art. 378 § 1 w zw. z art. 379 pkt 2 i 5 KPC). Nie jest to zatem żaden szczególny obowiązek, który dotyczy Skarbu Państwa i niewątpliwie nie powinien być w ten sposób postrzegany przez strony, a tym bardziej przez sądy. W tym kontekście pewne wątpliwości budzi nadmierne akcentowanie w orzecznictwie obowiązku czuwania przez sąd, aby Skarb Państwa był należycie reprezentowany, zważywszy że obowiązek ten dotyczy każdego podmiotu postępowania i należy raczej mówić o obowiązku sądu czuwania nad właściwą reprezentacją strony niezależnie od tego, jaki podmiot bierze udział w postępowaniu cywilnym.
W sprawach z udziałem Skarbu Państwa często zdarza się, że podmiot wskazany w piśmie inicjującym postępowanie jako reprezentant Skarbu Państwa podnosi zarzut „braku legitymacji” argumentując, że nie jest uprawniony do reprezentowania Skarbu Państwa, że przedmiot postępowania wiąże się z działalnością innego podmiotu. W skrajnych przypadkach sąd kilkukrotnie w toku postępowania ustala na podstawie art. 67 § 2 KPC podmiot reprezentujący Skarb Państwa. W wielu sprawach Skarb Państwa jest „reprezentowany” przez szereg podmiotów, z których część nie pozostaje w jakimkolwiek związku z przedmiotem postępowania, a te, które są właściwe, konsekwentnie negują swój udział w postępowaniu. Problemy związane z ustaleniem prawidłowej reprezentacji Skarbu Państwa negatywnie wpływają na tok postępowania. Zdarza się, że sąd poświęca im kilka, a nawet kilkanaście miesięcy zobowiązując strony do składania szeregu pism przygotowawczych, gdy kolejne próby dokonania prawidłowej reprezentacji okazują się nieskuteczne. W takich przypadkach kwestia reprezentacji Skarbu Państwa przestaje być tylko problemem Skarbu Państwa i sądu, ale również dotyka praw drugiej strony, a konkretnie prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, w rozsądnym terminie. Wielość podmiotów „po stronie” Skarbu Państwa, zwłaszcza takich, które kwestionują swój udział w postępowaniu, utrudnia również komunikację pomiędzy stronami, np. w kwestii zawarcia ewentualnej ugody, zgodnego wniosku o zawieszenie postępowania.
Spory kompetencyjne pomiędzy podmiotami reprezentującymi Skarb Państwa z reguły stanowią konsekwencję sporów o charakterze merytorycznym dotyczących zakresu odpowiedzialności poszczególnych jednostek organizacyjnych, organów administracji publicznej i innych podmiotów działających w imieniu Skarbu Państwa, z których zachowaniem wiąże się dochodzone roszczenie. Podmioty reprezentujące Skarb Państwa najczęściej kwestionują swój udział w postępowaniu argumentując, że dochodzone roszczenie nie pozostaje w związku z ich działalnością (zakresem kompetencji), ewentualnie wskazują, że związek ten jest nieznaczny, że odpowiedzialność powinien ponieść również inny podmiot, w odpowiednim zakresie. Kwestia reprezentacji procesowej ma w takich przypadkach charakter wtórny.
[/hidepost]