Wniosek sądu o wskazanie organu właściwego do podejmowania czynności procesowych za Skarb Państwa
[hidepost]
W orzecznictwie Sądu Najwyższego od dawna ugruntowany jest pogląd, że droga sądowa nie jest właściwa do rozstrzygania sporów kompetencyjnych pomiędzy podmiotami reprezentującymi Skarb Państwa, że tego typu spory nie stanowią spraw cywilnych, do których rozstrzygania powołane są sądy powszechne. Wskazuje się na zasadę dwustronności procesu cywilnego, która zakłada istnienie sporu pomiędzy podmiotami występującymi po przeciwstawnych stronach procesu. Spory kompetencyjne mają charakter „wewnętrzny”, bowiem dotyczą jednej ze stron procesu, zaś stationes fisci, których dotyczy spór kompetencyjny nie zostały wyposażone w zdolność sądową. Podnoszony jest też argument, że rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego nie jest niezbędne do wydania orzeczenia co do istoty sprawy, a nawet dla zapewnienia należytej reprezentacji Skarbu Państwa. Wypowiedzi Sądu Najwyższego najczęściej dotyczą sporów o charakterze merytorycznym, związanych z zakresem odpowiedzialności poszczególnych jednostek organizacyjnych Skarbu Państwa i tylko pośrednio dotykają kwestii reprezentacji procesowej20. W kilku orzeczeniach Sąd Najwyższy odniósł się jednak wprost również do problemu reprezentacji procesowej Skarbu Państwa. W wyroku z 4.9.1964 r.21 wskazał, że sąd ma obowiązek czuwać, by Skarb Państwa był należycie zastąpiony w sprawie, nie jest jednak upoważniony do rozstrzygania, który z występujących w sprawie organów jest upoważniony do reprezentowania Skarbu Państwa, jeżeli niewątpliwe jest, że jeden z nich jest tym upoważnionym organem. Do poglądu tego SN nawiązał w wyroku z 9.9.1999 r.22, z kolei w wyroku z 16.9.2010 r.23 przekonująco wyjaśnił, że spory dotyczące kompetencji do reprezentowania Skarbu Państwa pomiędzy organami jednostek organizacyjnych Skarbu Państwa, czy też między nimi i innymi organami, powołanymi do reprezentowania Skarbu Państwa, nie mogą być rozstrzygane w postępowaniu kasacyjnym.
Problem sporów kompetencyjnych z zakresu reprezentacji procesowej Skarbu Państwa dostrzegany jest również w literaturze. E. Wengerek już w latach 70. ubiegłego wieku pisał o patologicznym zjawisku sporów między poszczególnymi stationes fisci Skarbu Państwa i związanych z tym przeszkodach w dochodzeniu roszczeń od Skarbu Państwa wpływających hamująco na sprawność postępowania. Już wtedy postulowano restytucję Prokuratorii Generalnej, albo powołanie organu zorganizowanego na podobnych zasadach uprawnionego do ustalenia jakie statio fisci jest w sprawie kompetentne24. W nauce prawa wysuwano też postulaty przyznania kompetencji do ustalenia właściwej statio fisci Ministrowi Finansów, właściwemu organowi centralnemu25, a jednocześnie podnoszono, że rozstrzyganie sytuacji konfliktowych między jednostkami organizacyjnymi Skarbu Państwa powinno następować na drodze pozasądowej26. Temat rozstrzygania sporów kompetencyjnych między podmiotami reprezentującymi Skarb Państwa powrócił w związku z reaktywowaniem Prokuratorii Generalnej. W piśmiennictwie zgłoszono wówczas postulat przyznania Prokuratorii Generalnej kompetencji do wiążącego dla sądów rozstrzygania sporów z zakresu reprezentacji procesowej Skarbu Państwa27.
W odpowiedzi na powyższe postulaty ustawodawca powierzył zadanie rozstrzygania sporów kompetencyjnych Prezesowi Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej28. Zgodnie z art. 4 ust. 4 pkt 2 ProkGenRPU: do zadań Prezesa Prokuratorii Generalnej należy rozstrzyganie sporów kompetencyjnych w zakresie reprezentacji procesowej Skarbu Państwa, według art. 24 ProkGenRPU: Prezes Prokuratorii Generalnej z urzędu lub na wniosek sądu wskazuje, który organ jest właściwy do podejmowania czynności procesowych za Skarb Państwa. Szczegółowy tryb postępowania w tym zakresie został uregulowany w § 38–40 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 11.5.2017 r.
Omawiana regulacja, która weszła w życie 1.1.2017 r.29 stanowi nowum w systemie prawa polskiego. Nie znała jej poprzednio obowiązująca ustawa o Prokuratorii Generalnej30, jak również wcześniejsze akty prawne, na podstawie których Prokuratoria funkcjonowała na ziemiach polskich aż do jej likwidacji w 1951 r.31 Tego typu rozwiązania nie były proponowane w żadnym z projektów ustaw reaktywujących Prokuratorię Generalną32.
[/hidepost]