Wyjawienie majątku dłużnika po zmianach wynikających z nowelizacji KPC z 16.9.2011 r.

Postępowanie sądowe w przedmiocie wyjawienia majątku dłużnika stanowi jedną z bardziej kontrowersyjnych instytucji polskiego cywilnego postępowania egzekucyjnego. Z jednej bowiem strony, ogólnoświatowy kryzys, coraz bardziej oddziałujący na kondycję rodzimej gospodarki, nakazuje ze szczególną uwagą odnieść się do tych instytucji postępowania egzekucyjnego, których zadaniem jest umożliwienie przymusowej realizacji zobowiązań o charakterze pieniężnym. Dość powszechne bowiem zjawisko ukrywania przez dłużników swojego majątku, jak i źródeł dochodu, powoduje, że w wielu wypadkach stanowi ona „ostatnią deskę ratunku”, której chwytają się wierzyciele mający trudności z odzyskaniem swoich należności. Z drugiej zaś strony, należy obiektywnie stwierdzić, że niezmiernie rzadko informacje uzyskane w toku postępowania o wyjawienie majątku stanowią istotny „przełom” w toku egzekucji. Dla wierzyciela jest to zatem stosunkowo tani sposób uspokojenia sumienia, że zrobiło się wszystko, co było możliwe, aby wyegzekwować swoją należność. Dla komorników stanowi ono w praktyce fakultatywne, a w pewnych przypadkach obligatoryjne (przy egzekucji świadczeń alimentacyjnych, jak również należności Skarbu Państwa) zabezpieczenie przed zarzutem bezczynności organu egzekucyjnego wobec bezskuteczności samej egzekucji. Niniejszy artykuł stanowi próbę przybliżenia praktycznych problemów mogących pojawić się w ramach przedmiotowego postępowania, jak również jego miejsca w strukturze środków egzekucyjnych po ostatnich zmianach KPC1. Omówiono zakres kompetencji i czynności sądu w postępowaniu o wyjawienie majątku dla sądu, z uwzględnieniem nowelizacji2.

[hidepost=1]

Instytucja wyjawienia majątku – uwagi ogólne

Według aktualnego stanowiska ustawodawcy, instytucja ta stanowić ma podstawowy tryb pozyskiwania informacji o majątku dłużnika. ZmKPCU ograniczyła bowiem zakres obowiązku zbierania informacji o majątku dłużnika obciążający komornika. Zgodnie z treścią znowelizowanego art. 801 KPC, jeżeli wierzyciel lub sąd zarządzający z urzędu przeprowadzenie egzekucji albo uprawniony organ żądający przeprowadzenia egzekucji nie wskaże majątku pozwalającego na zaspokojenie świadczenia, komornik może wezwać (a nie jak dotychczas wezwie) dłużnika do złożenia wyjaśnień. Zmianę tę uzasadniono tym, że KPC umożliwia komornikowi zbieranie informacji o majątku dłużnika w bardzo szerokim zakresie, w stopniu niespotykanym w innych systemach prawnych. Takie uprawnienia przyznaje komornikom przede wszystkim art. 761 § 1 KPC, zgodnie z treścią którego organ egzekucyjny może żądać od uczestników postępowania złożenia wyjaśnień oraz zasięgać od organów administracji publicznej, organów wykonujących zadania z zakresu administracji publicznej, organów podatkowych, organów rentowych, banków, spółdzielczych kas oszczędnościowo–kredytowych, przedsiębiorstw maklerskich, organów spółdzielni mieszkaniowych, zarządów wspólnot mieszkaniowych oraz innych podmiotów zarządzających mieszkaniami i lokalami użytkowymi, jak również innych instytucji i osób nieuczestniczących w postępowaniu informacji niezbędnych do prowadzenia egzekucji. Rozbudowywanie tych uprawnień nie znajduje przy tym, w ocenie autorów nowelizacji, żadnego uzasadnienia ani aksjologicznego, ani prakseologicznego. Komornik, z racji pełnionych obowiązków, nie może bowiem przekształcać się w organ, którego zadaniem jest poszukiwanie majątku dłużnika, skoro jego rolą jest przeprowadzenie egzekucji. Majątek zaś, do którego może być skierowana egzekucja, powinien natomiast wskazać wierzyciel, skoro w myśl art. 797 § 1 KPC we wniosku lub żądaniu przeprowadzenia egzekucji z urzędu należy wskazać m.in. sposób egzekucji. Do wniosku lub żądania należy dołączyć tytuł wykonawczy. Podkreśla się zatem, że docelowo dalsze funkcjonowanie w KPC art. 801 tworzyć będzie de facto niedopuszczalną w prawie dwutorowość postępowania prowadzącego do ujawniania majątku przez dłużnika. Z jednej strony bowiem, komornik będzie mógł (choć już nie będzie musiał) prowadzić postępowanie z art. 801, a z drugiej zaś strony będzie mogło być prowadzone postępowanie w przedmiocie wyjawienia majątku3.

Pomimo wskazanych na wstępie krytycznych uwag pod adresem omawianej instytucji, należy pamiętać, że ustawodawca podjął starania w celu zwiększenia „użyteczności” wyjawienia majątku dla potrzeb prowadzonej egzekucji. Konsekwencją powyższego założenia jest przede wszystkim rozszerzenie w myśl znowelizowanego art. 913 § 2 KPC możliwości domagania się złożenia przez dłużnika wykazu majątku jeszcze przed wszczęciem egzekucji o sytuację, gdy po uzyskaniu tytułu wykonawczego wierzyciel wezwał go do zapłaty stwierdzonej nim należności listem poleconym za potwierdzeniem odbioru, a dłużnik nie spełnił świadczenia w terminie 14 dni od dnia doręczenia wezwania do zapłaty (obecny art. 913 § 2 pkt 2 KPC). Skoro bowiem instytucja wyjawienia majątku zyskuje status podstawowego narzędzia do filtracji środków majątkowych dłużnika, a jednocześnie ciągłym priorytetem ustawodawcy w zakresie zmian w postępowaniu egzekucyjnym pozostaje zwiększenie jego efektowności, cieszyć musi wprowadzenie stosunkowo prostego mechanizmu, w którym brak zapłaty w ustawowym terminie pomimo wezwania, powodować będzie powstanie po stronie wierzyciela uprawnienia do złożenia przedmiotowego wniosku. Dotychczasowa bowiem regulacja art. 913 § 2 KPC, która możliwość złożenia przedmiotowego wniosku uzależniała od uprawdopodobnienia przez wierzyciela, że nie uzyska zaspokojenia w pełni swojej należności ze znanego mu majątku albo z przypadających dłużnikowi bieżących świadczeń periodycznych za okres 6 miesięcy (obecny art. 913 § 2 pkt 1 KPC) budziła bowiem spore kontrowersje w doktrynie, gdzie dominował pogląd, że o ile w sytuacji, gdy wierzyciel nie zna majątku dłużnika, do uprawdopodobnienia wystarczy oświadczenie wierzyciela, iż nie zna majątku dłużnika, o tyle, gdy wierzyciel zna tenże majątek, uprawdopodobnienie może polegać na przedłożeniu sądowi informacji rynkowych o możliwych cenach, jakie można uzyskać z majątku dłużnika w zestawieniu z wysokością egzekwowanej wierzytelności4.

Kończąc uwagi ogólne dotyczące instytucji wyjawienia majątku, na podkreślenie zasługuje fakt, że zgodnie z ugruntowanym poglądem stanowi ona nie podstawowy, a jedynie pomocniczy sposób egzekucji, za pomocą którego wierzyciel może uzyskać od dłużnika informacje co do jego stanu majątkowego w tym celu, aby można było wszcząć lub przeprowadzić skutecznie już wszczętą egzekucję na zaspokojenie należności wynikającej z tytułu wykonawczego. Zwraca się przy tym uwagę, że sprawne przeprowadzenie tego postępowania ma na celu również wywarcie swoistego nacisku moralnego na dłużniku5.

[/hidepost]