Wyjawienie majątku dłużnika po zmianach wynikających z nowelizacji KPC z 16.9.2011 r.
[hidepost=1]
Legitymacja podmiotowa do złożenia wniosku o wyjawienie majątku
Podmiotami legitymowanymi do złożenia wniosku o wyjawienie majątku są wierzyciel, sąd I instancji w sprawach, w których egzekucja może być wszczęta z urzędu (zgodnie z treścią art. 796 § 2 KPC, należą do nich sprawy alimentacyjne, rodzinne i opiekuńcze z wyjątkiem przysposobienia, zezwolenia na dokonanie przez rodziców czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka i zezwolenia z art. 593 KPC, sprawy dotyczące zabezpieczenia spadku i spisu inwentarza, o nakazanie złożenia testamentu, o wyjawienie przedmiotów spadkowych oraz na podstawie art. 506, 522 i 570 KPC), organ uprawniony do żądania wszczęcia egzekucji (w myśl art. 796 § 3 KPC, chodzi tutaj o sąd lub prokuratora w sprawach dotyczących egzekucji grzywien, kar pieniężnych, opłat sądowych i kosztów postępowania przysługujących Skarbowi Państwa oraz administracyjny organ egzekucyjny na podstawie art. 71 ustawy z 17.6.1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji EgzAdmU6)7, komornik w sprawie egzekucji grzywien, kar pieniężnych, opłat i kosztów postępowania (jak stanowi § 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 9.3.2006 r. w sprawie egzekucji grzywien, kar pieniężnych, opłat sądowych i kosztów postępowania w sprawach cywilnych8, jeżeli z okoliczności sprawy wynika konieczność ustalenia zarobków i stanu majątkowego dłużnika oraz jego miejsca zamieszkania, komornik z urzędu przeprowadza odpowiednie dochodzenie, zaś w razie potrzeby występuje do sądu z wnioskiem o wyjawienie majątku dłużnika), jak również w sprawie egzekucji świadczeń alimentacyjnych, administracyjny organ egzekucyjny lub wierzyciel występujący w tym postępowaniu (w myśl art. 71 § 1 EgzAdmU, jeżeli egzekucja administracyjna należności pieniężnych staje się bezskuteczna, organ egzekucyjny lub wierzyciel może zwrócić się do sądu o nakazanie zobowiązanemu wyjawienia majątku, zgodnie z przepisami KPC), prokurator oraz inne organy działające na takich samych zasadach jak prokurator (np. organizacje społeczne), wreszcie syndyk masy upadłości9.
Właściwość i czynności sądu
Jeśli chodzi o właściwość sądu w omawianej kategorii spraw, to zgodnie z ogólną dyrektywą wynikającą z art. 758 KPC, sprawy egzekucyjne należą do właściwości sądów rejonowych, zaś w myśl art. 914 § 1 KPC przedmiotowy wniosek składa się w sądzie właściwości ogólnej dłużnika (właściwość tę wyznacza zatem, zgodnie z treścią art. 27–30 w zw. z art. 13 § 2 KPC, miejsce zamieszkania lub siedziba dłużnika). Wskazana w tym przepisie właściwość miejscowa nie może zostać zmieniona przez umowę o właściwość10, co oznacza, że sąd bierze swą niewłaściwość pod rozwagę z urzędu i przekazuje sprawę sądowi właściwemu, chociażby dłużnik nie zgłosił zarzutu niewłaściwości sądu. W tym zakresie przepis art. 202 KPC nie ma zastosowania11.
Godne zauważenia jest również, że czynności sądowych w sprawie o wyjawienie majątku nie zawsze musi dokonywać sędzia. ZmKPCU rozszerzyła bowiem uprawnienia referendarza sądowego przez przekazanie do jego kompetencji m.in. spraw o wyjawienie majątku dłużnika, jednak bez możliwości stosowania środków przymusu (art. 9202 KPC). Zmiana ta wpisuje się w trwający od dłuższego czasu nurt sukcesywnego poszerzania przez ustawodawcę uprawnień referendarzy sądowych w postępowaniu cywilnym. Co do zasady, kierunek ten jest jak najbardziej słuszny. Referendarzom sądowym stwarza bowiem możliwość poszerzenia swojego doświadczenia zawodowego (a przecież wielu z nich zgłasza swoje kandydatury na wolne stanowiska sędziowskie). Sędziów zaś odciąża od konieczności podejmowania czynności w „drobniejszych” sprawach.
Należy jednak stwierdzić, że w wypadku omawianego typu postępowania odciążenie sędziów będzie miało w praktyce charakter dość iluzoryczny. W zdecydowanej mniejszości pozostają bowiem przypadki, gdy dłużnik „grzecznie” stawia się na pierwszym bądź drugim terminie posiedzenia i składa przedmiotowy wykaz wraz z przyrzeczeniem. Znacznie częściej po wydaniu postanowienia nakazującego dłużnikowi ich złożenie, w sprawie zaczyna się sygnalizowane na wstępie „polowanie” na dłużnika, w którym orężem są właśnie możliwe do zastosowania środki przymusu. Powoduje to, że faktycznie od drugiego terminu posiedzenia (na pierwszym standardowo rozpoznaje się sam wniosek, chyba że po jego uwzględnieniu, od obecnego dłużnika od razu odebrany zostaje wykaz majątku i przyrzeczenie) istnieje ryzyko odroczenia posiedzenia (aby sędzia mógł orzec o zastosowaniu środka przymusu na posiedzeniu niejawnym) bądź ściągnięcia sędziego na salę rozpraw (w tym samym celu). Z powodu tych właśnie obaw, spora część przewodniczących wydziałów cywilnych nie decyduje się poszerzać zakresów czynności referendarzy sądowych o dokonywanie czynności w sprawach o wyjawienie majątku. Należy wreszcie stwierdzić, że zgodnie z treścią art. 9 ust. 1 ZmKPCU, znowelizowane przepisy stosuje się do postępowań o wyjawienie majątku wszczętych po dniu jej wejścia w życie, to jest po 2.5.2012 r. Oznacza to zatem, że niedopuszczalne jest prowadzenie tych spraw przez referendarzy sądowych w sytuacji, gdy przedmiotowy wniosek został złożony przed tą datą.
[/hidepost]