Wyjawienie majątku dłużnika po zmianach wynikających z nowelizacji KPC z 16.9.2011 r.
[hidepost=1]
Czynności zmierzające do odebrania majątku od dłużnika
Po analizie sposobów rozstrzygnięcia wniosku o wyjawienie majątku, nieco miejsca należy poświęcić problematyce czynności zmierzających do odebrania go od dłużnika wraz z przyrzeczeniem. W ramach tego zagadnienia istotne znaczenie ma katalog środków przymusu, którymi dysponuje sąd względem „opornego” dłużnika, jak również moment odebrania od dłużnika przedmiotowego wykazu oraz przyrzeczenia.
Jeżeli chodzi o tę pierwszą kwestię, to zgodnie z treścią znowelizowanego art. 916 § 1 KPC, jeżeli dłużnik bez usprawiedliwionej przyczyny nie stawi się do sądu w celu złożenia wykazu lub przyrzeczenia, albo stawiwszy się wykazu nie złoży lub odmówi odpowiedzi na zadane mu pytanie, albo odmówi złożenia przyrzeczenia, sąd może skazać go na grzywnę lub nakazać przymusowe doprowadzenie oraz może zastosować areszt nieprzekraczający miesiąca, z uwzględnieniem art. 276 § 2 KPC (przepis ten, odnoszący się do świadka odmawiającego złożenia zeznań lub przyrzeczenia, stanowi, że niezależnie od grzywny sąd może nakazać aresztowanie świadka na czas nieprzekraczający tygodnia, przy czym sąd uchyli areszt, jeżeli świadek złoży zeznanie lub przyrzeczenie albo jeżeli sprawę ukończono w instancji, w której dowód z tego świadka został dopuszczony). O skutkach tych dłużnik powinien być pouczony w wezwaniu na posiedzenie. W razie wykonania czynności przez dłużnika lub umorzenia postępowania, grzywny niezapłacone do tego czasu ulegają umorzeniu.
Ta ostatnia regulacja, dodana ZmKPCU, stanowi de facto zalegalizowanie dość powszechnej praktyki sądowej w sytuacji, gdy orzeczono środki przymusu, ale dłużnik wykonał czynności, do których był przymuszany albo gdy nastąpiło umorzenie postępowania. Przed nowelizacją kwestia ta nie była uregulowana, podczas gdy zmieniony art. 916 § 1 KPC jednoznacznie rozstrzyga, że w takim wypadku następuje umorzenie niezapłaconych grzywien. Cel bowiem, dla którego je orzeczono, został już osiągnięty, a w przypadku umorzenia postępowania – stał się on bezprzedmiotowy22. Za słuszny uznać przy tym należy pogląd, że z mocy art. 1053 § 2 KPC omawiane środki przymusu można również stosować do osób upoważnionych do reprezentacji osób prawnych23. Biorąc bowiem pod uwagę sygnalizowaną już, pomocniczą funkcję środków przymusu w procesie zmierzającym do odebrania od dłużnika wykazu majątku, nie sposób przyjąć, aby racjonalny ustawodawca, poprzez niewprowadzenie przedmiotowej regulacji expressis verbis, chciał w istocie pozbawić sąd możliwości jej zastosowania wobec dłużnika niebędącego osobą fizyczną. Warto wreszcie zauważyć, że do treści art. 916 dodano § 2 stanowiący, że na postanowienie sądu w przedmiocie skazania na grzywnę oraz orzeczenie aresztu przysługuje zażalenie. A contrario zatem, w dalszym ciągu niezaskarżalnym pozostaje zarządzenie (postanowienie) nakazujące przymusowe doprowadzenie dłużnika na posiedzenie w celu odebrania od niego wykazu majątku wraz z przyrzeczeniem.
Wyżej wskazane środki przymusu zmierzają wyłącznie w celu osiągnięcia zamierzonego rezultatu postępowania poprzez pozytywną „zmianę” postawy dłużnika i „złamanie” jego oporu. Jak więc stanowi art. 917 § 1 KPC, w razie ich zastosowania dłużnik może w każdej chwili złożyć wykaz i przyrzeczenie. W wypadku, gdy zastosowano wobec niego areszt, dłużnik może domagać się stawienia go przed sąd w celu złożenia wykazu i przyrzeczenia. W wypadku tym sąd, nie wzywając wierzyciela, niezwłocznie przyjmie wykaz i odbierze przyrzeczenie, po czym zwolni dłużnika. Oznacza to więc, że dłużnik może w zasadzie w dowolnej chwili złożyć wykaz i przyrzeczenie. W wypadku zaś, gdy wobec dłużnika zastosowany został najbardziej surowy i dotkliwy w sferze jego wolności osobistej środek przymusu w postaci aresztu, może on domagać się postawienia go przed sądem w celu złożenia wykazu i przyrzeczenia. W istocie chodzi o wskazaną pozytywną zmianę w postawie dłużnika, który wyraził gotowość dopełnienia nakazanych mu czynności. W takim wypadku sąd niezwłocznie, w nieobecności wierzyciela, którego nawet nie wzywa, przyjmie wykaz i odbierze przyrzeczenie, po czym zwolni dłużnika. W takiej sytuacji jednak wierzyciel nieobecny przy czynnościach już dokonanych może zgłosić do sądu żądanie ponownego wezwania przed ten sąd dłużnika w celu zadania mu pytań zmierzających do wykrycia składników majątkowych, do których mogłaby być skierowana egzekucja (art. 917 § 2 KPC). Takie upoważnienie wierzyciela do poddania weryfikacji złożonego przez dłużnika wykazu zmierza do zabezpieczenia jego praw w sytuacji, gdy dotychczas ujawniony majątek nie rokuje zaspokojenia egzekwowanych należności. Dłużnik ponownie wezwany przez sąd otrzymuje pouczenie o skutkach swego niestawiennictwa, odmowy odpowiedzi albo dodatkowego złożenia przyrzeczenia. Nieusprawiedliwione niestawiennictwo lub odmowa dokonania wymienionych czynności na posiedzeniu wyznaczonym w celu określonym w art. 917 § 2 KPC, pociąga skutki przewidziane w art. 916 KPC24. Co ciekawe, wykładnia językowa art. 917 § 2 KPC prowadzi do wniosku, że ponowne przyrzeczenie jest wymagane zawsze, zatem nawet w sytuacji, gdy dokonane na tym posiedzeniu czynności nie doprowadziły do jakiejkolwiek zmiany w treści poprzednio złożonego wykazu, który okazał się prawdziwy i zupełny. W doktrynie dominuje przy tym, jak się wydaje trafnie, pogląd, że jest to niecelowe, w sytuacji gdy złożony w obecności wierzyciela wykaz nie uległ zmianie, uzupełnieniu lub też sprostowaniu. Przy zastosowaniu (w oparciu o art. 13 § 2 KPC) zasad wynikających z przepisów art. 270 KPC (stanowi on, że w razie powtórnego przesłuchania świadka przypomina mu się poprzednio złożone przyrzeczenie) oraz art. 304 zd. 3 KPC (zgodnie z którym do przesłuchania stron i składania przyrzeczenia stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące świadków, z wyjątkiem przepisów o środkach przymusowych), wystarczające byłoby bowiem przypomnienie dłużnikowi poprzednio złożonego przyrzeczenia oraz pouczenie o odpowiedzialności karnej za złożenie nieprawdziwego przyrzeczenia25.
[/hidepost]