Wykorzystanie Wikipedii w orzecznictwie sądowym

Korzystanie z Wikipedii, będące dla wielu codziennością, na gruncie stosowania prawa przez sądy wzbudza skrajne emocje. Wynika to z przekonania, że wydawanie orzeczeń sądowych jest kwestią o tak istotnym znaczeniu, iż nie może opierać się na źródłach, których rzetelność i jakość pozostaje kwestią sporną. Z badań przeprowadzonych na potrzeby artykułu wynika, że polskie sądy korzystają jednak z Wikipedii, czyniąc to w dwóch zasadniczych celach: aby uzyskać na jej podstawie wiedzę oraz by potwierdzić notoryjny charakter określonego faktu. Analiza tego problemu ma przy tym szerszy wymiar niż tylko odpowiedź na pytanie o zasadność powoływania się przez sąd na źródło wiedzy o dyskusyjnej rzetelności. Pokazuje ona także zjawisko poszukiwania przez sądy zewnętrznych punktów odniesienia (autorytetów) w celu wsparcia swoich decyzji. Jak ilustruje to przykład Wikipedii, współcześnie oznacza to także odnoszenie się do nietradycyjnych źródeł wiedzy.

[hidepost]

Wprowadzenie

Wikipedia jest używana przez miliony użytkowników na całym świecie. Czerpią z niej informacje uczniowie, autorzy prac naukowych¹ czy po prostu osoby chcące prywatnie dowiedzieć się czegoś na dany temat. Nieco zaskakująco, Wikipedia jest wykorzystywana także szeroko przez sądy w ich działalności orzeczniczej. Korzystanie z tego rodzaju źródła wiedzy w takim celu wzbudza jednak znaczne zdziwienie i opór. Wynika on z przekonania o tym, że wymierzanie sprawiedliwości, sprowadzające się, na podstawowym poziomie, do wydawania przez sądy decyzji rozstrzygających zwykle o istotnych dla ludzi sprawach, jest rzeczą zbyt odpowiedzialną i ważną, aby mogło odbywać się w oparciu o dane, co do których nie ma przekonania o ich wiarygodności, rzetelności i jakości.

Zdania co do tego, czy można korzystać z Wikipedii w orzecznictwie sądowym są podzielone także wewnątrz judykatury. Z jednej strony, już same sądy stwierdzają wprost w uzasadnieniach orzeczeń, że nie jest to właściwą praktyką. Ponadto, Wikipedia nie jest wykorzystywana we wszystkich sytuacjach, w których potencjalnie mogłaby znaleźć zastosowanie (nie wszystkie uzasadnienia poszukując np. definicji jakiegoś pojęcia odwołują się do Wikipedii). Z drugiej strony, odwoływanie się do niej, nawet w relatywnie niewielkiej liczbie spraw, oznacza, że niektóre sądy uznają ją jednak implicite za odpowiednie źródło wiedzy do wykorzystania w postępowaniu sądowym².

Fenomen korzystania z Wikipedii w orzecznictwie sądowym został najszerzej dostrzeżony i opisany w Stanach Zjednoczonych. Na gruncie nauki polskiej problem czeka na bardziej kompleksową analizę³, z wykorzystaniem wniosków wypracowanych przez naukę zachodnią (zwł. USA), lecz jednocześnie z silnym zaznaczeniem odrębności roli i pozycji sądów w procesie tworzenia i stosowania prawa w obu kulturach. Pomimo prób opisania tego zjawiska czy incydentalnych wypowiedzi sądów na ten temat, nadal jest to problematyka nowa.

Z tej perspektywy dalsze uwagi stanowią kolejny krok w dyskusji nad tym zagadnieniem. Są przede wszystkim próbą zwrócenia uwagi na problem korzystania z Wikipedii w orzecznictwie i scharakteryzowania jego różnorodnych aspektów – a w dalszej kolejności, wskazania szans i zagrożeń, jakie wiążą się z Wikipedią jako źródłem wiedzy w orzecznictwie (ze świadomością, że w zakresie tym nie istnieje najprawdopodobniej jedna i uniwersalna odpowiedź)⁴.

Wikipedia jako źródło wiedzy

Bliższe omówienie tytułowego problemu wymaga, w pierwszej kolejności, rozważenia, czym jest Wikipedia i jakie są jej najbardziej charakterystyczne cechy jako źródła wiedzy w praktyce sądowej.

Wikipedia jest to powstała w 2001 r. internetowa darmowa encyklopedia tworzona przez użytkowników-wolontariuszy, zawierająca hasła mogące znaleźć się w tradycyjnych encyklopediach⁵. Stanowi efekt wysiłku społeczności zaangażowanej w jej rozwijanie. Autorzy haseł stanowią bardzo zróżnicowaną grupę – od ekspertów po osoby niebędące specjalistami w danej dziedzinie. Uczestniczący w tworzeniu Wikipedii czynią to z różną motywacją, zwykle dążąc do dostarczenia możliwie rzetelnych i obiektywnie dobranych danych – niekiedy jednak celowo wandalizując zawarte w niej treści przez podawanie informacji nieprawdziwych lub stronniczych. Stanowi to źródło jednej z głównych obaw co do wiarygodności Wikipedii. Druga obawa dotyczy niestabilności zawartych w niej treści – artykuły z założenia nigdy nie są zamkniętą całością i mogą być nieustannie rozwijane i modyfikowane. Źródło wiedzy podlegające stałej ewolucji staje się, w konsekwencji, trudnym punktem dla odniesień czy cytowań w klasycznej postaci⁶.

To, co jest postrzegane jako słabość Wikipedii, może być jednak równocześnie jej siłą. Możliwość wprowadzania zmian pozwala na aktualizację na bieżąco jej zawartości (dzięki czemu Wikipedia jest znacznie bardziej aktualna niż inne encyklopedie), a także na szybkie poprawianie artykułów zawierających informacje nieprawdziwe, błędy czy z innych powodów nieodpowiednie dla umieszczenia ich w encyklopedii. Ponadto, jak wynika z badań porównawczych, ilość błędów w Wikipedii jest porównywalna w stosunku do Encyklopedii Britannica (posiadającej znacznie mniejsze zasoby treści)⁷. Podobnie inne encyklopedie czy słowniki, nawet wydane drukiem, a także literatura prawnicza nie są wolne od błędów. Dodatkowo, poprawność danych zawartych w Wikipedii może być weryfikowana w związku z praktyką opatrywania wielu informacji linkami i innego rodzaju odwołaniami do zewnętrznych źródeł. Także problem trudności w powoływaniu się na Wikipedię jako rzetelne źródło wiedzy, w sytuacji możliwości nieustannej zmiany zawartych w niej artykułów, nie jest w pełni definitywny. W odpowiedzi na ten zarzut wskazuje się fakt rejestrowania każdej zmiany treści haseł, co pozwala czytelnikowi śledzić cały proces edycji tekstu i sięgać do jego poszczególnych wersji⁸.
[/hidepost]