Wykorzystanie Wikipedii w orzecznictwie sądowym

(inne teksty tego autora)

[hidepost]
Błędom, nieścisłościom czy nawet wandalizowaniu artykułów ma natomiast zapobiegać kontrola treści Wikipedii dokonywana przez innych użytkowników, zwłaszcza osoby zajmujące wyższe miejsce w strukturze Wikipedii. Czuwają one nad poprawnością haseł na wielu płaszczyznach (językowej, merytorycznej itp.). Użytkownicy mają świadomość, że prestiż Wikipedii jest efektem ich zbiorowej pracy. Maksymalizacja rzetelności buduje ponadto indywidualny status wikipedysty w hierarchii Wikipedii. Stąd dbanie o jakość wkładu indywidualnego, jak i ogólnego efektu. Zauważa się przy tym, że wieloosobowe autorstwo osób o różnym poziomie wiedzy, doświadczenia i różnym pochodzeniu kulturowym pozwala na osiągnięcie zrównoważonego przekazu⁹.

Podnosi się także, że autorstwo haseł Wikipedii jest anonimowe, co zwalnia z odpowiedzialności za słowo. Autorzy mogą być jednak zidentyfikowani poprzez adres IP, a zarejestrowani twórcy haseł – poprzez swój pseudonim, będący niekiedy imieniem i nazwiskiem. Treści przygotowywane przez użytkowników nowych i niezarejestrowanych (a więc takich, którzy nie dali się poznać społeczności wikipedystów) są pod szczególną kontrolą starszych stażem edytorów, zwłaszcza poprzez śledzenie dokonywanych przez nich zmian¹⁰.

Pomimo tego, że: „Wikipedia zbudowana została na przekonaniu, że współpraca pomiędzy użytkownikami będzie prowadziła do stałej poprawy zawartości merytorycznej artykułów, w sposób, w jaki udało się to osiągnąć w wielu projektach otwartego oprogramowania”¹¹ (a więc pewnego rodzaju samoregulacji), dla zapewnienia jakości treści prezentowanych w Wikipedii wprowadzono kilka zasad i mechanizmów obowiązujących autorów haseł. Do najważniejszych z nich (w świetle problematyki wykorzystania Wikipedii w orzecznictwie sądowym) należą: „Nieprzedstawianie twórczości własnej”, „Neutralny punkt widzenia” oraz „Weryfikowalność”¹². Pierwsza zasada prezentuje zalecenie nieumieszczania w encyklopedii treści autorskich, stanowiących własne, oryginalne badania twórcy danego hasła. Dopuszcza się powoływanie jedynie na takie treści, które są elementem wiedzy powszechnej, dostępnej i uznanej szerzej. Zabrania się także „publikowania informacji bez odnoszenia ich do zewnętrznych publikacji, gdyż Wikipedia nie ma służyć jako pierwotne źródło wiedzy”¹³. Druga zasada oznacza, że treści zawarte w Wikipedii prezentują z założenia neutralny punkt widzenia¹⁴. Artykuły nie powinny być tworzone stronniczo, prezentować tylko jednej perspektywy, lecz obiektywnie opisywać fakty. Jest to istotne zwłaszcza dla omawiania wydarzeń historycznych, not biograficznych czy kontrowersyjnych odkryć naukowych¹⁵. Weryfikowalność łączy się natomiast z pierwszą wymienioną zasadą i oznacza, że: „wszelkie informacje, które można zakwestionować, należy poprzeć wiarygodnymi źródłami. Jeśli brakuje takich źródeł, oczekuje się, że użytkownicy przede wszystkim odszukają potrzebne materiały referencyjne”¹⁶.

Pomimo wprowadzenia zasad i zdania się na odpowiedzialne podejście twórców haseł, którym z różnych powodów (osobistych i przez wzgląd na dobro projektu) zależy na jakości serwisu, w Wikipedii nie brak treści przygotowywanych w nieodpowiedni sposób. Obok haseł prezentujących wysoki poziom jakości w Wikipedii jest więc także pewna liczba niewątpliwych przypadków nierzetelności w zawartych w niej artykułach. Z jednej zatem strony, na pozytywny odbiór całej encyklopedii wpływać mogą stanowiący mniejszość użytkownicy celowo obniżający jej poziom¹⁷. Na możliwość rzeczowego wyrobienia sobie zdania te temat rzetelności Wikipedii wpływ mają także zasady rządzące encyklopedią, niejasne dla zewnętrznych odbiorców i przez nich nieznane¹⁸. Z drugiej strony, trzeba jednak pamiętać, że sama Wikipedia zastrzega, iż nie udziela gwarancji co do adekwatności treści w jakimkolwiek zakresie¹⁹. Ponadto, Wikipedia nie oczekuje od twórców jej haseł prawdy, lecz weryfikowalności. Spełnia zatem tylko połowicznie rolę źródła naukowego²⁰.

Praktyka posługiwania się Wikipedią w orzecznictwie sądowym

Wykorzystywanie Wikipedii przez sądy jest niezaprzeczalne. W tej sytuacji warto zastanowić się nad skalą tego zjawiska oraz dokonać próby systematyzacji celów i sposobów jej powoływania w orzecznictwie. Celowi temu służyło badanie, którego wyniki opisano poniżej.

W bazach orzecznictwa²¹ znajduje się 249 orzeczeń sądów administracyjnych (stan na 21.10.2016 r.) oraz 71 orzeczeń sądów powszechnych, a także 6 orzeczeń SN (stan na 20.10.2016 r.), w których odwołano się do Wikipedii. Liczby te, podane bez bliższego wyjaśnienia, mogą być jednak mylące. Pomijając oczywisty fakt, że nie muszą one obrazować pełnej liczby orzeczeń, w których odwołano się do Wikipedii (obejmując jedynie orzeczenia opublikowane w bazach), sposób wykorzystania Wikipedii w tych orzeczeniach różni się diametralnie. Po przeanalizowaniu treści wszystkich orzeczeń okazało się, że w znacznej ich części Wikipedia obecna jest nie jako element argumentacji w części prawnej, lecz jako składnik części historycznej, rozumianej jako opis tła historycznego sprawy oraz ustaleń stanu faktycznego. W praktyce jest wówczas zwykle przywoływana nie przez sąd rozpoznający sprawę, lecz przez sąd niższej instancji, organ administracji publicznej wydający kontrolowaną decyzję lub samą stronę postępowania.

Obraz skali wykorzystania Wikipedii w orzecznictwie sądowym zaburza także to, że niektóre pojawiające się rekordy stanowią orzeczenia w znacznej mierze tożsame (np. z serii podobnych spraw z udziałem tych samych stron). Jeszcze inną kwestią mającą znaczenie w tym względzie jest pojawianie się w wynikach wyszukiwania orzeczeń sądu I instancji odwołujących się do Wikipedii, a następnie włączanie treści tego rozstrzygnięcia do uzasadnienia sądu kontrolującego to orzeczenie – jako jego części historycznej. W tym przypadku dochodzi do zdublowania się tego odwołania, najczęściej bez jego rzeczywistego wykorzystania przez sąd jako elementu własnego rozumowania.

[/hidepost]