Wykorzystanie Wikipedii w orzecznictwie sądowym

(inne teksty tego autora)

[hidepost]

Wikipedia jako autorytet

Na podstawowym poziomie z przeprowadzonych badań wynika, że sądy korzystają z Wikipedii w dwóch zasadniczych celach: dla potwierdzenia notoryjności faktu oraz uzyskania konkretnych informacji potrzebnych do rozstrzygnięcia sprawy. Przyjrzenie się omawianemu problemowi na nieco wyższym poziomie ogólności poszerza optykę i pozwala dostrzec, że pytanie o korzystanie z Wikipedii przez sądy to w istocie pytanie o poszukiwanie przez sądy zewnętrznych autorytetów – zewnętrznych punktów odniesienia, wspierających własne stanowisko sądu.

Problem ten ma wiele wymiarów. Przede wszystkim można w jego ramach poszukiwać odpowiedzi na pytanie o to, dlaczego sądy w ogóle potrzebują zewnętrznych autorytetów i chętnie się nimi wspierają, zarówno w kwestiach prawnych, jak i pozaprawnych. Z jednej strony, jest to zapewne kwestia poczucia niedostatecznej legitymizacji własnych działań, z drugiej – jak zauważa się w doktrynie – uzus argumentacyjny, wynikający z podejścia kształtowanego już w toku edukacji uniwersyteckiej, zakładającego, że praca prawnika polega w dużej części na odnoszeniu się do poglądów wyrażonych przez innych (zwłaszcza do innych interpretacji) i ich przetwarzaniu⁷⁰. Istnienie zewnętrznych punktów odniesienia pozwala także formułować twierdzenia w prostszy sposób oraz ułatwia ich uzasadnienie⁷¹. W wielu przypadkach punktu tego rodzaju dostarcza Wikipedia.

Drugim wymiarem tego problemu, bliższym omawianemu zagadnieniu, jest poszukiwanie przez sądy zewnętrznego autorytetu w Wikipedii, która nie tylko w kontekście stosowania prawa jest źródłem wzbudzającym skrajne emocje. Kwestią dyskusyjną jest to, czy sędziowie (i prawnicy w ogólności) nie mają etycznej powinności posługiwania się godnymi zaufania źródłami informacji⁷², a w dalszej kolejności czy należy do nich także Wikipedia⁷³. Dotyczy to, po pierwsze, kwestii najbardziej oczywistej – omawianego już wielokrotnie zagadnienia wiarygodności Wikipedii jako źródła wiedzy w sądowym stosowaniu prawa. Problem ten ma jednak także skutek odwrotny. Powoływanie Wikipedii w uzasadnieniach prowadzi do przypisania jej dodatkowego autorytetu, o dość silnym charakterze, jednocześnie zaś odmiennego od tradycyjnych źródeł. Akceptowanie powoływania się na Wikipedię nawet w prostszych, bardziej prozaicznych kwestiach oznacza w konsekwencji wzmacnianie jej statusu jako autorytetu ogólnego i buduje w powszechnym przekonaniu przeświadczenie sądowej akceptacji dla cytowanego dzieła⁷⁴.

Należy przyznać, że Wikipedia korzysta z pewnego rodzaju autorytetu, ale jest to autorytet innego rodzaju, znajdujący się poza dotychczasową kategoryzacją w zakresie źródeł o naukowym charakterze. Za naukowe uznawane są, co do zasady, te dzieła, które spełniają określone wymagania metodologiczne (dochodzenie do twierdzeń jest pokonywaniem przewidywalnej, przyjętej ścieżki), często poparte formalną edukacją ich autora. Ponadto, prawnicy (i nie tylko) zostali przyzwyczajeni, że myśli wydane drukiem mają większą wartość, jakość i są w pewien sposób „usankcjonowane”⁷⁵. Z tej perspektywy Wikipedia nie stanowi źródła naukowego par excellence i teoretycznie powinna cieszyć się żadnym, a w każdym razie mniejszym autorytetem. Opisywana wcześniej praktyka przeczy jednak temu założeniu. Z wyjątkiem orzeczeń, w których Wikipedia jest jednoznacznie odrzucana jako miarodajne źródło wiedzy, w wielu wypadkach traktuje się ją jako quasi-autorytet naukowy.

Można w związku z tym zastanowić się, czy chodzi o autorytet w klasycznym znaczeniu, czy poszukiwanie innych podstaw „autorytatywności” Wikipedii przez sądy. Stanowisko co do wykorzystania Wikipedii w orzecznictwie jest emanacją społecznego podejścia do tego źródła wiedzy⁷⁶. Odbywa się jednak w szczególnych warunkach. Redagując uzasadnienie, sądy dokonują często wyboru pomiędzy konkurencyjnymi źródłami wiedzy. W opisywanych wyżej przykładach ich wybór padł na Wikipedię, nie zaś m.in. na rozprawę naukową z zakresu historii (struktura służby bezpieczeństwa PRL), biologii (robaki), metodologii nauk (hipoteza⁷⁷) czy transportu (osinobus⁷⁸). Wydaje się, że najprostszą odpowiedzią na pytanie o przyczyny jego dokonania jest szybkość i łatwość dotarcia do potrzebnej informacji przy pisaniu uzasadnienia, bez konieczności poświęcania dodatkowego czasu na zakup pozycji fachowej, udanie się do biblioteki itd.⁷⁹ Niekiedy także, ze względu na swoją niemal pełną aktualność (informacje o istotnych zdarzeniach stają się elementem haseł zwykle tuż po pojawieniu się ich w obiegu publicznym), w pewnych wypadkach może ona także okazać się bardziej miarodajna niż – podlegające powolniejszej aktualizacji – źródła tradycyjne⁸⁰.

Dokonując wyboru Wikipedii jako źródła wiedzy i przypisując jej tym samym autorytet, sądy wnoszą wkład (istotny ze względu na ich rolę w społeczeństwie) w powszechne „uznanie” Wikipedii. Proces ten jest częściowo równoległy do analogicznego budowania „uznania” tradycyjnych źródeł wiedzy. O ile w ich przypadku wynika ono przede wszystkim z przesłanek instytucjonalnych (pozycji przypisywanej nauce w społeczeństwie, formalnego wykształcenia itd.), Wikipedia buduje swój autorytet na podstawie innych przesłanek, czerpiąc go raczej z „grupowego” uznania przez poszczególnych członków społeczności (także w rozumieniu formalnym – jak sądy). Z drugiej strony, w obydwu wypadkach autorytet ten ma podobną naturę – opierając się na konwencji⁸¹, wynikającej ze „społecznego uzgodnienia”, że dane źródło wiedzy będzie traktowane jako naukowe i miarodajne.

Niewątpliwą zaletą Wikipedii, w odróżnieniu od tradycyjnych encyklopedii, leksykonów czy kompendiów, jest tworzenie jej w sposób zdecentralizowany i kolektywny. Treści zawarte w każdym z haseł są zwykle efektem pracy zbiorowości o różnych doświadczeniach i reprezentującej różne obszary wiedzy. Posiada ona, sumarycznie, większą wiedzę niż jednostki wchodzące w jej skład⁸². W związku z tym treści te są bardziej różnorodne i ujmowane z wielu punktów widzenia, mogąc pokazywać więcej aspektów i przejawów opisywanego problemu niż słowniki naukowe. To, czego nie dostrzeże jeden autor, może wydać się istotne innemu, który dokona korekty hasła i tym samym poszerzy spektrum spojrzenia na opisywany problem⁸³.

Nie można jednak wykluczyć, że strony w pewnych przypadkach będą zmieniały treść haseł Wikipedii na potrzeby sprawy, powołując się na nie⁸⁴. Poza tym nawet korekta stylistyczna może zmienić sens redagowanego hasła, co jest istotne także wówczas, gdy nie szuka się informacji prawnych, od których oczekuje się wyższego stopnia precyzji⁸⁵. W przypadku Wikipedii edycji treści dokonują nie tylko ludzie, ale także boty, czyli programy zastępujące w pewnych czynnościach ludzi⁸⁶.

[/hidepost]