Wykorzystanie Wikipedii w orzecznictwie sądowym

dr Iwona Rzucidło-Grochowska

[hidepost]

Sądy natomiast zasadniczo nie korzystają z Wikipedii dla retorycznego urozmaicenia i wzbogacenia wywodu w uzasadnieniu⁸⁷. Wikipedia wydaje się być dla nich narzędziem stosowanym w konkretnych celach, nie zaś dla pokazania erudycji i kunsztu prawniczego.

Co ciekawe, korzystanie przez sądy z Wikipedii w istotny sposób różni się od korzystania z komentarzy do przepisów prawnych. W tych ostatnich sąd szuka punktów odniesienia dla informacji o stricte prawnym charakterze, Wikipedia natomiast stanowi przede wszystkim źródło wiedzy na tematy pozaprawne⁸⁸ niezbędne do rozstrzygnięcia sprawy. Jest elementem rozszerzającym rozumowanie sądu w zakresie, w jakim do rozstrzygnięcia sprawy konieczne jest włączenie składników pozajurydycznych, związanych z ustaleniem stanu faktycznego (np. wskazanie struktury organów państwa w określonym momencie dziejów kraju). W zdecydowanie mniejszym stopniu ma ona znaczenie przy ustalaniu stanu prawnego (np. interpretacji konkretnego pojęcia).

Obok traktowania Wikipedii jako źródła wiedzy, sądy, jak wspomniano, wykorzystują ją także dla potwierdzenia notoryjności. Założenie o notoryjności faktów z powodu ich występowania w Wikipedii może być jednak uznane za wątpliwe. Większość zasobów tej encyklopedii jest tworzona przez nieznaczną część autorów haseł. Najczęściej też użytkownicy stykający się z treściami w niej zawartymi nie decydują się na edytowanie artykułów, nawet gdy się z nimi nie zgadzają. Informacje zawarte w Wikipedii mogą być zatem postrzegane jako „mądrość tłumu” (the wisdom of the crowd⁸⁹), a więc kolektywnie akceptowalne treści, tylko do pewnego stopnia. Z drugiej strony, przekazywane wiadomości formułowane są w taki sposób, aby mogła się z nimi zgodzić jak największa liczba osób, m.in. z powodu konieczności prezentowania neutralnego punktu widzenia.

Warte uwagi jest to, że sądy posiłkują się Wikipedią także w celu wyjaśnienia znaczenia pojęć powszechnie używanych i zrozumiałych dla wszystkich użytkowników języka, a więc takich, które teoretycznie nie wymagałyby wyjaśnienia. Treści haseł Wikipedii nie służą przy tym sądom do stwierdzenia w tych przypadkach notoryjności danego znaczenia, lecz jego „prostemu” zdefiniowaniu. W orzecznictwie miało to miejsce w przypadku takich pojęć jak np. park⁹⁰, jednoosobowe gospodarstwo domowe⁹¹, praca kierowcy⁹² czy cieśla⁹³.

Podsumowanie

Zastanawiając się nad przyczynami korzystania z Wikipedii w działalności orzeczniczej sądów można dojść do najbardziej podstawowego wniosku, że powodem jest dążenie przez sąd do poszerzenia czy uzupełnienia własnej wiedzy na temat dziedzin rzeczywistości, których dotyczy postępowanie. Podejmowanie decyzji przez sąd jest czynnością bardzo złożoną, wymagającą wiedzy i umiejętności z różnych obszarów, wykraczających daleko poza prawo. Wikipedia – przez swoją łatwą dostępność i relatywnie wysoki autorytet (pomimo opisywanych powyżej zastrzeżeń) staje się w tym zakresie dogodnym narzędziem, po które często sięgają sądy podejmując decyzje i je uzasadniając. Hasła Wikipedii są wówczas najczęściej pomocą w ustaleniu stanu faktycznego, a w konsekwencji określeniu tego, czy dana sytuacja mieści się w ramach zakreślonych przez prawodawcę. Na tle dotychczasowego orzecznictwa rzadziej natomiast korzysta się z Wikipedii w drugim z najczęstszych celów jej powołania – dla potwierdzenia notoryjności określonego faktu lub znaczenia przypisywanego w społeczeństwie określonemu pojęciu.

Posługiwanie się Wikipedią w obu tych obszarach jest niewątpliwym i bardzo interesującym fenomenem. Oznacza bowiem korzystanie ze źródła innego typu niż tradycyjne punkty odniesienia wykorzystywane przez sądy w uzasadnieniach – inne orzeczenia, wypowiedzi doktryny prawa lub inne opracowania naukowe (w tym tradycyjne encyklopedie, tworzone w „skoncentrowany” sposób przez grono specjalistów). Wikipedia – powstająca w sposób „rozproszony” i w znacznej mierze samorzutny – wymyka się tej kategoryzacji, czerpiąc swoją treść i autorytet nie z przesłanek instytucjonalnych, lecz z „cząstkowego” autorytetu stojących za nią osób, tworzących i weryfikujących hasła. Równocześnie, posiada ona także swoisty „autorytet pragmatyczny” – przez swoją dostępność i darmowość może być wykorzystana znacznie łatwiej i szybciej przy decydowaniu i tworzeniu uzasadnienia niż większość tradycyjnych źródeł wiedzy.

Nie rozwiązuje to jednak podstawowego problemu, o którym była mowa na wstępie: czy, ze względu na specyficzny charakter i sposób tworzenia treści tej encyklopedii, „argument z Wikipedii” powinien być wykorzystywany w orzecznictwie. Naturę tych wątpliwości dobrze ilustrują dwa stanowiska wyrażone na tle analogicznego problemu w prawie amerykańskim – obydwa akcentujące wartość Wikipedii jako źródła wiedzy, równocześnie jednak wyrażające zastrzeżenia co do jej pełnej adekwatności w orzecznictwie. Sędzia Sądu Najwyższego USA Richard Posner (będący także autorem wielu tekstów naukowych na temat zagadnień stosowania prawa przez sądy), stwierdził, że: „Wikipedia jest wspaniałym źródłem (…). Częściowo dlatego, że jest tak wygodna, zwykle jest aktualizowana na bieżąco i trafia w punkt. Nie byłoby jednak właściwe używanie jej w kwestiach o szczególnie istotnym znaczeniu” („Wikipedia is a terrific resource (…) Partly because it is so convenient, it often has been updated recently and is very accurate [But,] [i]t wouldn’t be right to use it in a critical issue”). Profesor Cass Sunstein (nota bene zaliczany do grona naukowców mających największy wpływ na orzecznictwo sądowe i często w nim cytowany) stwierdził natomiast, że uwielbia Wikipedię, ale nie sądzi, że nadszedł już czas, aby cytować ją w orzeczeniach sądu („I love Wikipedia, but I don’t think it is yet time to cite it in judicial decisions”)⁹⁴.

Analizując omawiany problem warto zwrócić uwagę na to, że myślenie towarzyszące twórcom tej encyklopedii i autorom jej haseł, pozwalające społeczności na samoregulację, oddające dbanie o poziom prezentowanych treści w znacznej mierze w ręce użytkowników ze względu na wiarę w ich zdrowy rozsądek oraz unikające nadmiaru procedur⁹⁵, stoi w opozycji względem typowo legalistycznej postawy prawniczej. Być może także z tego powodu korzystanie z Wikipedii przez sądy wzbudza tyle kontrowersji.

Dyskusja na temat wykorzystania Wikipedii w orzecznictwie sądowym jest w fazie ewolucji. Pomimo sygnalizowania wątpliwości (co ilustrują także przytoczone wyżej wypowiedzi), sądy niezmiennie się nią posiłkują. Z powodu wielu aspektów tego zjawiska, mających różny rodowód, na obecnym etapie trudno przewidzieć ostateczny kierunek, w jakim rozwinie się korzystanie przez sądy z tej encyklopedii. Jest to temat do dalszych badań naukowych i debat środowiska sędziów. Rozwój tego fenomenu śledzi z zainteresowaniem także sama Wikipedia, która prowadzi specjalne zestawienie orzeczeń sądów różnych państw powołujących się na treści w niej zawarte⁹⁶.

Zanim na rodzimym gruncie sądowego stosowania prawa zostanie wypracowana polityka posługiwania się Wikipedią i rozważone wszystkie aspekty omawianego zjawiska warto zastanowić się nad przyjęciem ostrożnego założenia, zgodnie z którym Wikipedia może być dobrym punktem wyjścia, ale nie jedynym punktem odniesienia dla twierdzeń formułowanych w uzasadnieniach sądowych⁹⁷. Warto także rozważyć korzystanie z niej co do kwestii pobocznych, nie zaś istoty rozumowania sądu⁹⁸.

[/hidepost]