Zakres przedmiotowy stosowania art. 114 § 1 i 2 ustawy z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych
[hidepost]
W procesie wykładni prawa na właściwym organie, (w postępowaniu dyscyplinarnym będzie to rzecznik dyscyplinarny, a następnie sąd dyscyplinarny), w pierwszym rzędzie ciąży więc powinność ustalenia rzeczywistej treści i charakteru przepisu PrUSP i ustalenia, którą z form odpowiedniego stosowania przepisów KPK oraz Części ogólnej KK zastosować. Dopiero potem właściwy przepis organ postępowania dyscyplinarnego może zastosować w postępowaniu wyjaśniającym lub dyscyplinarnym.
Jakkolwiek nie ulega wątpliwości, że proces interpretacji nie jest łatwy, można wyodrębnić kilka podstawowych kryteriów, które decydują, że konkretny przepis PrUSP może być zastosowany w postępowaniu dyscyplinarnym w odpowiedniej formie. Szczególnie istotna jawi się kwestia wskazania kryteriów odmowy zastosowania przepisów kodeksowych. Niedopuszczalność adaptacji konkretnego przepisu do postępowania dyscyplinarnego (a zatem zakaz zastosowania przepisu Kodeksu w postępowaniu dyscyplinarnym) może wynikać z jego bezprzedmiotowości, albo całkowitej sprzeczności z przepisami przewidzianymi dla postępowania dyscyplinarnego15, zwłaszcza gdy regulacja ustawy normującej postępowanie dyscyplinarne ma charakter zupełny. Podobnie, w niektórych wypadkach sam charakter norm prawnych zadecyduje o niedopuszczalności ich stosowania. Dotyczy to zwłaszcza tych przepisów, które ingerują w sferę praw i wolności człowieka, jak np. przepisy dotyczące kontroli korespondencji, a także przepisy regulujące środki przymusu. Trudno sobie wręcz wyobrazić zastosowanie środków zapobiegawczych wobec sędziego, przeciwko któremu toczy się postępowania dyscyplinarnego.
Przedmiot postępowania wyjaśniającego
Te wstępne ustalenia stanowią pole dla analizy przepisów art. 114 § 1 i 2 PrUSP regulujących instytucję czynności wyjaśniających, których celem jest ustalenie, czy istnieją podstawy do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego przeciwko sędziemu lub asesorowi sądowemu.
Zasadniczym problemem, jaki rysuje się na tle art. 114 § 1 PrUSP, jest kwestia określenia podstawy wszczęcia postępowania wyjaśniającego w sprawie dyscyplinarnej prowadzonej przeciwko sędziemu, a w konsekwencji jakiego rodzaju ustaleń może dokonywać rzecznik dyscyplinarny. Chodzi zatem o to, czy czynności rzecznika dyscyplinarnego powinny odnosić się wyłącznie do czynu, objętego żądaniem wszczęcia postępowania skierowanym przez podmioty wskazane w tym przepisie (tj. Ministra Sprawiedliwości, prezesa sądu apelacyjnego lub prezesa sądu okręgowego, kolegium sądu apelacyjnego lub kolegium sądu okręgowego, Krajowej Rady Sądownictwa) lub którego podejrzenie popełnienia wynika z informacji własnych rzecznika, czy też mogą odnosić się do całokształtu działalności sędziego w ramach pełnionej przez niego służby, co rozszerzałoby znacząco pole aktywności rzecznika dyscyplinarnego w postępowaniu wyjaśniającym. W istocie chodzi o odpowiedź na pytanie o relację pomiędzy art. 114 § 1 PrUSP a art. 10 § 1 KPK. Ocena wzajemnej zależności pomiędzy oboma przepisami musi być dokonywana na tle art. 128 PrUSP, który jak to zostało wspomniane wyżej, w sprawach nieuregulowanych w rozdziale 3 działu II nakazuje odpowiednio stosować przepisy KPK oraz Części ogólnej KK z uwzględnieniem odrębności postępowania dyscyplinarnego.
Artykuł 114 § 1 PrUSP bardzo lakonicznie określa zakres przedmiotowy czynności, do których dokonania jest uprawniony rzecznik dyscyplinarny. Podejmuje on czynności wyjaśniające na żądanie podmiotów określonych w tym przepisie lub z własnej inicjatywy, po wstępnym ustaleniu okoliczności koniecznych dla stwierdzenia znamion przewinienia dyscyplinarnego. Pewną podpowiedź co do charakteru czynności rzecznika w postępowaniu wyjaśniającym oraz celu ich przeprowadzenia zawierają regulacje art. 114 § 3 i 9 PrUSP. Jeżeli po przeprowadzeniu czynności wyjaśniających zachodzą podstawy do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, rzecznik dyscyplinarny wszczyna postępowanie dyscyplinarne i sporządza zarzuty dyscyplinarne na piśmie (art. 114 § 3 KPK), natomiast jeżeli rzecznik dyscyplinarny nie znajduje podstaw do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, na żądanie uprawnionego organu, wydaje postanowienie o odmowie jego wszczęcia (art. 114 § 9 KPK). Postępowanie wyjaśniające ma zatem na celu ustalenie faktycznej podstawy wszczęcia postępowania dyscyplinarnego przeciwko sędziemu lub asesorowi sądowemu. Jednak wąski zakres uregulowań zawartych w przepisach ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych zmusza do uzupełnienia norm z art. 114 § 1 PrUSP o odpowiednie przepisy KPK. W tym wypadku chodzi o normy określone w art. 10 § 1 oraz art. 307 KPK, który reguluje instytucję czynności wyjaśniających.
Zgodnie z art. 10 § 1 KPK organ powołany do ścigania przestępstw jest obowiązany do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania przygotowawczego, a oskarżyciel publiczny także do wniesienia i popierania oskarżenia – o czyn ścigany z urzędu. Wszczęcie postępowania dopuszczalne jest wyłącznie w przypadku uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa, co wynika z treści art. 17 § 1 pkt 1 KPK, który zakazuje wszcząć postępowanie (a wszczęte nakazuje umorzyć) w przypadku braku uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa. Innymi słowy, warunkiem sine qua non wszczęcia postępowania przygotowawczego jest istnienie takiej bazy dowodowej, która uzasadnia w sposób wystarczający podejrzenie, że czyn o znamionach określonego przestępstwa został popełniony. A contrario, organowi ścigania nie wolno wszcząć dochodzenia lub śledztwa, kiedy brak jest uzasadnionego podejrzenia jego popełnienia.
W razie, gdy podejrzenie popełnienia przestępstwa istnieje, lecz nie jest uzasadnione wystarczająco, aby wydać postanowienie o wszczęciu postępowania przygotowawczego, dopuszczalne jest na podstawie art. 307 § 1 KPK zażądanie od zawiadamiającego uzupełnienia danych zawartych w zawiadomieniu, albo samodzielne sprawdzenie danych w tym zakresie w ramach tzw. czynności sprawdzających (postępowania sprawdzającego). Celem tych czynności jest wyłącznie ustalenie materialnej podstawy wszczęcia postępowania przygotowawczego, a więc potwierdzenie lub wykluczenie istnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa. Z tego względu dopuszczalne jest dokonywanie w ramach postępowania sprawdzającego wyłącznie czynności pozaprocesowych (dowodów swobodnych), poza przyjęciem ustnego zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, przesłuchaniem zawiadamiającego w charakterze świadka i przyjęciem wniosku o ściganie (art. 307 § KPK). Konsekwencją stwierdzenia, że brak jest uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa jest wydanie postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego.
[/hidepost]