Zakres przedmiotowy stosowania art. 114 § 1 i 2 ustawy z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych
[hidepost]
Sprawdzenie, czy istnieją podstawy do wszczęcia postępowania karnego, może odnosić się wyłącznie do tego przestępstwa, które zostało określone w zawiadomieniu, lub które wynika z własnych informacji organów ścigania, nasuwających przypuszczenie, że popełniono przestępstwo. Zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa lub uzyskana informacja własna wyznacza przedmiot czynności sprawdzających, analogicznie jak postanowienie o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia wyznacza przedmiot procesu karnego (kwestię odpowiedzialności karnej za konkretny czyn). Przedmiot ten jest niepodzielny i niezmienny. W postępowaniu przygotowawczym kształt przedmiotu procesu karnego może jeszcze się zmienić, ale tylko w ściśle określonych warunkach (poprzez wydanie postanowienia o połączeniu postępowań, postanowienia o zmianie lub uzupełnieniu zarzutów, postanowienia o częściowym umorzeniu postępowania przygotowawczego). Jakiekolwiek zmiany przedmiotu procesu mogą wynikać wyłącznie z pojawienia się uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa pozostającego w związku z przedmiotem procesu (przedmiotem czynności sprawdzających) lub stwierdzenia, że brak jest danych dostatecznie uzasadniających jego popełnienie.
W efekcie, czynności sprawdzające w żadnej mierze nie mogą polegać na sprawdzaniu czy osoba określona w zawiadomieniu o popełnieniu przestępstwa mogła dopuścić się innych przestępstw, co do których nie ma uzasadnionego podejrzenia ich popełnienia. Sprawdzenie odnosi się wyłącznie do czynu, a nie do jego domniemanego sprawcy. Nie przypadkiem wszczęcie postępowania przygotowawczego zawsze następuje w sprawie (in rem), a nie przeciwko osobie (in personam), nawet jeśli sprawca tego przestępstwa jest znany.
Przenosząc powyższe rozważania na grunt odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów, do którego w tym przypadku odpowiednie zastosowanie mają przepisy art. 10 § 1, art. 17 § 1 pkt 1 i art. 307 KPK, należy zaakcentować, że działania rzecznika dyscyplinarnego zmierzające do ustalenia podstawy wszczęcia postępowania wyjaśniającego, a następnie postępowania dyscyplinarnego mogą dotyczyć wyłącznie tego deliktu, który został określony w żądaniu Ministra Sprawiedliwości, prezesa sądu apelacyjnego lub prezesa sądu okręgowego, kolegium sądu apelacyjnego lub kolegium sądu okręgowego, Krajowej Rady Sądownictwa, albo co do którego rzecznik dyscyplinarny podjął czynności wyjaśniające z własnej inicjatywy. Co więcej żaden z podmiotów, o których mowa powyżej, nie może żądać od rzecznika podjęcia czynności wyjaśniających, jeśli nie ma uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa. Inaczej mówiąc, Minister Sprawiedliwości i pozostałe podmioty, o których mowa w art. 114 § 1 KPK do wystąpienia z żądaniem wszczęcia postępowania przeciwko sędziemu lub asesorowi sądowemu są uprawnione wyłącznie wtedy, gdy istnieje podejrzenie popełnienia konkretnego przewinienia dyscyplinarnego przez tego sędziego czy asesora. Domaganie się przez nie wszczęcia postępowania wyjaśniającego (dyscyplinarnego) należy rozpatrywać w kategoriach nadużycia uprawnień, o których mowa w art. 231 § 1 KK.
Wstępne ustalenie okoliczności koniecznych dla stwierdzenia znamion przewinienia dyscyplinarnego w trybie art. 114 § 1 PrUSP, może odnosić się wyłącznie do przewinienia, które stanowi podstawę do podjęcia czynności wstępnych, a nie służyć ocenie kariery zawodowej sędziego na przestrzeni kilku lat. Z tych samych powodów w toku wszczętego postępowania dyscyplinarnego rzecznik dyscyplinarny może dokonywać tylko takich czynności dowodowych, które odnoszą się do deliktu dyscyplinarnego stanowiącego przedmiot postępowania dyscyplinarnego. Nie jest dopuszczalne podejmowanie czynności, które służą poszukiwaniu dowodów na popełnienie przez sędziego jakiegokolwiek deliktu dyscyplinarnego, co do którego nie istnieje uzasadnione podejrzenie jego popełnienia.
Na tym tle pojawia się problem, czy rzecznik dyscyplinarny ma obowiązek podjąć czynności wyjaśniające w każdym przypadku, gdy zażąda tego uprawniony organ, tj. nawet wtedy, gdy w żądaniu tym nie zostało określone przewinienie dyscyplinarne, np., żądanie ogranicza się do stwierdzenia: „polecam wszcząć czynności wyjaśniające przeciwko sędziemu XY”? Odpowiedź na postawione powyżej pytanie jest całkowicie jednoznaczna. Co prawda art. 114 § 1 PrUSP używa wyrażenia czasownikowego „podejmuje czynności”, co sugeruje obowiązek ich podjęcia w każdym przypadku, gdy żądanie właściwego organu do rzecznika dyscyplinarnego dotarło, jednak taka wykładnia byłaby całkowicie nieuprawniona w świetle nakazu odpowiedniego stosowania przepisów KPK w postępowaniu dyscyplinarnym. Skoro stosowany odpowiednio przepis art. 10 § 1 KPK nakazuje organom ścigania wszcząć postępowanie przygotowawcze w przypadku uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa, art. 17 § 1 pkt 1 KPK zaś zakazuje wszczęcia procesu karnego w razie braku takiego przypuszczenia, to w postępowaniu wyjaśniającym również możliwe jest podjęcie wstępnych ustaleń, które dadzą podstawę do wszczęcia postępowania wyjaśniającego, wyłącznie wtedy, gdy żądanie organu wyraźnie wskazuje na określony delikt dyscyplinarny, a nie ogranicza się wyłącznie do oznaczenia sędziego lub asesora sądowego, przeciwko któremu postępowanie ma być prowadzone.
Podsumowując tę część rozważań, należy przyjąć, że działanie rzecznika dyscyplinarnego prowadzącego przeciwko sędziemu postępowanie wyjaśniające o określony czyn, może ograniczyć się wyłącznie do ustalenia podstaw wszczęcia postępowania dyscyplinarnego o ten właśnie czyn, a nie może mieć na celu poszukiwania informacji o innych, możliwych deliktach dyscyplinarnych sędziego. W konsekwencji żądanie rzecznika dyscyplinarnego skierowane do innych podmiotów, by dostarczyły dotyczących sędziego danych niemających związku z przedmiotem prowadzonego postępowania dyscyplinarnego, lecz mogących stanowić choćby hipotetycznie podstawę do wszczęcia przeciwko temu sędziemu innego postępowania dyscyplinarnego o nowy delikt dyscyplinarny, co do którego brak jest w chwili podjęcia tych czynności uzasadnionego podejrzenia jego popełnienia, jest całkowicie bezprawne i wypełnia znamiona przestępstwa określonego w art. 231 § 1 KK. Zachowaniem takim rzecznik dyscyplinarny przekracza przysługujące mu uprawnienia w zakresie ścigania przewinień dyscyplinarnych, czym działa zarówno na szkodę interesu prywatnego sędziego, przeciwko któremu dokonuje czynności, jak i na szkodę interesu publicznego wyrażającego się w potrzebie ochrony dobra wymiaru sprawiedliwości.
W świetle powyższej konkluzji, należy przypomnieć, że na podstawie art. 304 § 2 KPK na prezesie sądu, w którym pełni służbę sędzia, przeciwko któremu rzecznik dokonał czynności opisanych powyżej, spoczywa prawny obowiązek zawiadomienia o popełnieniu przez rzecznika dyscyplinarnego przestępstwa z art. 231 § 1 KK.
[/hidepost]