Zasada jawności w postępowaniu cywilnym

dr Katarzyna Gajda-Roszczynialska

[hidepost=1]

Z kolei zasada jawności w odniesieniu do stron (uczestników) postępowania (jawność wewnętrzna), jako gwarancja pełnego access to justice, ujęta jest w art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej z 30.3.2010 r.23. Zgodnie z unormowaniem art. 47 KPP, każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd, ustanowiony uprzednio na mocy ustawy. W tym miejscu należy podkreślić, że unijny wymiar sprawiedliwości obejmuje wszystkie sądy krajowe państw członkowskich w wypadku, w którym stosują one prawo UE24. Prawo do rzetelnego procesu w rozumieniu Karty Praw Podstawowych zawiera w odniesieniu do stron (uczestników) postępowania dwa aspekty: po pierwsze, gwarantuje jawne rozpatrzenie sprawy przez sąd25, a po drugie, zapewnia dostęp do akt sprawy26. W orzecznictwie TS podkreśla się, że unijny standard access to justice obejmuje prawo strony do zapoznania się z wszelkimi argumentami i zarzutami, które są wykorzystywane przeciwko niej oraz możliwość odniesienia się do nich27. Paradygmat ten obejmuje oczywiście także dostęp do akt sprawy sądowej28. Jednocześnie podkreśla się, że zasada niezawisłości sądu krajowego nie oznacza, że sąd ten ma wyłączną i niezależną od unijnej władzy wykonawczej kompetencję do decydowania o dostępie do dokumentów pochodzących od organów UE zgromadzonych w trakcie postępowania29. Podkreślić należy, że z dniem wejścia w życie Traktatu z Lizbony (t.j. 1.12.2009 r.) KPP stała się częścią prawa pierwotnego, z uwagi na treść art. 6 ust. 1 TUE. Równocześnie wskazać należy, że Rzeczpospolita Polska podpisała protokół nr 30, który ograniczał zastosowanie postanowień KKP w stosunku do niej. Jednak w piśmiennictwie30 wskazuje się, że znaczenie konstytucyjno-prawne tego ograniczenia zostało poddane w wątpliwość na skutek wyroku TS z 21.12.2001 r.31.

Uregulowania zasady jawności w polskim porządku prawnym

Zasada jawności występuje we wszystkich nowoczesnych procedurach cywilnych, karnych32 czy administracyjnych33. W szczególności postępowanie cywilne oparte jest na jawności, a jawność ta jest gwarantowana przez Konstytucję RP (art. 45 ust. 1 i 2 Konstytucji RP). Zgodnie z treścią art. 45 Konstytucji RP, każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Wyrok ogłaszany jest publicznie.

Zasada jawności była także wyrażona w art. 82 Konstytucji marcowej z 1921 r.34, który stanowił, że rozprawy przed sądem orzekającym, zarówno w sprawach cywilnych, jak karnych, są jawne, o ile ustawy w tym względzie nie przewidują wyjątku. Konstytucja z 1935 r.35 nie gwarantowała zasady jawności i nie zawierała stosownych uregulowań w tym zakresie, a stosowne regulacje znajdowały się w poszczególnych ustawach. Następnie zasada jawności uregulowana była w art. 53 Konstytucji PRL36, zgodnie z którym rozpoznawanie spraw przed wszystkimi sądami PRL odbywa się jawnie, przy czym ustawa może określać wyjątki od tej zasady.

Zasada jawności w znaczeniu przejrzystości funkcjonowania organów władzy publicznej występuje także w art. 54 ust. 1 Konstytucji RP, zgodnie z którym każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji i art. 61 Konstytucji RP poprzez zagwarantowanie każdemu prawa do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne.

Doprecyzowanie ogólnych uregulowań konstytucyjnych w odniesieniu do zasady jawności w postępowaniu cywilnym znajduje się przede wszystkim w art. 9, 525, 735, 766 KPC, ale także w ustawie z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych37 (art. 42 § 2 i 3 oraz art. 85 § 2 i 3 PrUSP) oraz art. 90–98 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 23.2.2007 r. – Regulamin urzędowania sądów powszechnych38.

[/hidepost]