Zasada jawności w postępowaniu cywilnym
[hidepost=1]
Podziały zasady jawności
Tradycyjnie od XIX w. rozróżnia się dwa rodzaje jawności z uwagi na kryterium podmiotowe: jawność wewnętrzną i zewnętrzną. Zasada jawności w aspekcie wewnętrznym oznacza otwartość postępowania cywilnego w stosunku do stron (uczestników) postępowania. Zasada jawności w aspekcie zewnętrznym (jawność ogólna, publiczność) oznacza otwartość procedury w stosunku do osób postronnych, czyli publiczności39. Wydaje się, że obecnie konieczne jest także wprowadzenie podziału zasady jawności w aspekcie przedmiotowym i wyróżnienie: zasady jawności posiedzeń sądowych, zasady jawności wyrokowania, jawności dostępu do akt sądowych oraz jawności dostępu do podstawowych danych o procesie.
Podstawowym wymiarem zasady jawności jest jawność posiedzeń. Z zasadą jawności posiedzeń w sposób nieodłączny powiązane są uregulowania dotyczące podziału posiedzeń sądowych na jawne i niejawne. Podział ten występuje nie tylko w procesie, ale także w innych postępowaniach uregulowanych w KPC na zasadzie art. 13 § 2 KPC, jak np. postępowanie nieprocesowe, postępowanie zabezpieczające czy postępowanie egzekucyjne. Z kolei posiedzenia jawne dzielą się na rozprawę (której przedmiotem jest merytoryczne rozpoznawanie sprawy) oraz inne posiedzenia wyznaczone w celu dokonania określonych czynności, np. art. 238, 514 KPC. Posiedzenia niejawne odbywają się tylko w przypadkach oznaczonych w ustawie (art. 148 KPC). Brak przepisu szczególnego oznacza, że sąd rozpoznaje sprawę na posiedzeniu jawnym. Na posiedzenia jawne wstęp na salę sądową mają, poza stronami i osobami wezwanymi, tylko osoby pełnoletnie (art. 152 zd. 1 KPC). Posiedzenia niejawne zostają wyznaczone w celu rozstrzygnięcia kwestii formalnych, np. odrzucenie pozwu (art. 199 § 3 KPC) lub kwestiach wpadkowych, np. ustanowienie pełnomocnika z urzędu (art. 123 KPC)40. Na posiedzenia niejawne mają wstęp tylko osoby wezwane (art. 152 zd. 2 KPC). Jawność posiedzeń sądowych może być ograniczona przez zarządzenie odbycia całości lub części posiedzenia przy drzwiach zamkniętych (art. 153–154, 427, 5751 KPC), a decyzja procesowa sądu w tym przedmiocie zapada w formie postanowienia. Ponadto, w sprawach dotyczących małoletniego wysłuchanie odbywa się poza salą posiedzeń sądowych (art. 2161 KPC). Z posiedzeń jawnych sporządza się protokół, który podlega kontroli stron. Przebieg rozprawy w postępowaniu przed sądem I instancji określony jest przez art. 205 i n. KPC, zaś w postępowaniu przed II instancją szczególnym przepisem jest art. 377 KPC41. Podkreślić należy, że sprawozdanie sędziego w procesie cywilnym w postępowaniu odwoławczym prócz tego, że nakłada na sędziego obowiązek dokładnego zapoznania się ze sprawą, ma na celu również dokładne i rzeczowe przedstawienie jej składowi orzekającemu, protokolantowi, stronom, a co istotniejsze, zgromadzonej na sali publiczności, przez co służy realizacji zasady jawności42.
Zasada jawności wyrokowania (a precyzyjniej rzecz ujmując, zasada publicznego ogłaszania orzeczeń), obejmuje w zasadzie jeden tylko etap wyrokowania, a mianowicie publiczne ogłaszanie orzeczeń. Pozostałe etapy procesu wyrokowania, jak narada czy spisanie sentencji wyroku oraz jego podpisanie są niejawne, co jest powszechnie akceptowaną zasadą we wszystkich procedurach cywilnych. Narada nie jest w żadnej mierze instytucją mającą służyć weryfikacji orzeczenia, czy też tworzeniu orzeczenia w „żywym prawie”. Narady jako etapu wyrokowania nie należy także w żadnej mierze utożsamiać z naradą wstępną określoną w § 61 ust. 2 RegUrzSP. Są to instytucje w założeniu całkowicie odmienne. Narada jako etap wyrokowania obejmuje przede wszystkim dyskusję nad sposobem rozstrzygnięcia, głosowanie nad treścią mającego zapaść wyroku i powodami przyjmowanego rozstrzygnięcia43. Z kolei narada wstępna przede wszystkim ma na celu umożliwienie zapoznania się z aktami przez skład orzekający, w szczególności zaznajomienie się z treścią apelacji i odpowiedzią na apelację i stanowi dopełnienie uregulowań z art. 377 KPC.
Zasada jawności w aspekcie dostępu do akt sprawy obejmuje możliwość przeglądania akt sprawy i otrzymywania z nich odpisów, kopii lub wyciągów, a także sporządzania i otrzymywania odpisów i wyciągów z akt sprawy oraz otrzymywania zapisu z dźwięku z akt sprawy.
Zasada jawności w aspekcie dostępu do podstawowych danych o procesie obejmuje dane w postaci: sygnatury akt sprawy, przedmiotu sprawy, informacji o stanie zaawansowania sprawy, informacji o czasie i miejscu jawnego posiedzenia i, co do zasady, dane dotyczące stron.
[/hidepost]