Zasada jawności w postępowaniu cywilnym
[hidepost=1]
Jawność zewnętrzna
Jawność zewnętrzna (publiczność) jest naczelną zasadą organizacji wymiaru sprawiedliwości. Zasada publiczności musi być obecnie rozpatrywana także w aspekcie transparentności i otwartości funkcjonowania władzy sądowniczej i związanego z nim prawa do informacji (prawa do otwartości). Ten aspekt zdaje się mieć szczególnie istotne znaczenie wobec niedostatków legislacyjnych w tym zakresie i braku realnego dialogu pomiędzy obywatelem a sądami. Jawność zewnętrzna w ujęciu tradycyjnym dotyczy w zasadzie jawności posiedzeń sądowych i jawności wyrokowania. Powyższe oznacza, że na jawne posiedzenia sądu wstęp na salę sądową mają, poza stronami i osobami wezwanymi, osoby pełnoletnie w charakterze publiczności (art. 152 KPC). Publiczność postępowania ma podstawowe znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, a nowym wyzwaniem z tym związanym jest jawność w aspekcie masowym, szczególnie wobec prasy i telewizji. W zasadzie nieuregulowane przez KPC, jak również PrUSP, są kwestie związane z udziałem dziennikarzy w jawnych posiedzeniach sądowych, a także kwestia nagrywania posiedzeń sądowych53. Dziennikarze niewątpliwie mają prawo wstępu na posiedzenia jawne na zasadzie art. 152 KPC54, niemniej jednak brak jest szczegółowych regulacji w tym zakresie. Podkreślić należy, że KPC nie zawiera odpowiednika regulacji art. 357 KPK, zgodnie z którym sąd może zezwolić przedstawicielom radia, telewizji, filmu i prasy na dokonywanie za pomocą aparatury utrwaleń obrazu i dźwięku z przebiegu rozprawy, gdy uzasadniony interes społeczny za tym przemawia, dokonywanie tych czynności nie będzie utrudniać prowadzenia rozprawy, a ważny interes uczestnika postępowania temu się nie sprzeciwia (art. 357 § 1 KPK). Sąd może określić warunki, od których uzależnia wydanie tego zezwolenia (art. 357 § 2 KPK). Z uwagi na brak analogicznego unormowania, należy przyjąć, że nagrywanie rozpraw przez strony lub dziennikarzy nie jest, co do zasady, dozwolone. Jedynymi normami w tym zakresie są § 30 RegUrzSP, zgodnie z którym za kontakty z prasą odpowiedzialny jest prezes, wiceprezes lub rzecznik prasowy oraz § 67 RegUrzSP, zgodnie z którym w razie przewidywanego przybycia licznej publiczności, prezes sądu może zarządzić wydanie kart wstępu na salę rozpraw. Może również wyznaczyć odpowiednie miejsce dla przedstawicieli prasy i innych środków masowego przekazu. Kolejnym problemem jest to, że w zasadzie brak jest podstaw w przypadku posiedzenia jawnego (jeśli nie zachodzą przesłanki od zastosowania policji sesyjnej) do nakazania opuszczenia sali rozpraw przedstawicielowi prasy, który dopuścił się wcześniej obraźliwych i nierzetelnych publikacji w zakresie konkretnej sprawy55. Jawność postępowania w aspekcie zewnętrznym przejawia się w jednym z etapów wyrokowania, tj. w publicznym ogłaszaniu orzeczeń.
Dyskusyjna jest kwestia możliwości uzyskiwania odpisów, wypisów i kserokopii z akt, a także dostępu do akt przez podmioty trzecie56. Analiza treści art. 9 § 2 KPC wskazuje, że poza stronami i uczestnikami postępowania inne podmioty nie mają wglądu do akt sprawy57. Podkreślić należy, że przepisy KPC w odniesieniu do trybu procesowego nie zawierają odpowiednika art. 525 KPC i nie przewidują wprost możliwości otrzymywania przez osoby trzecie zgody na przeglądanie akt sprawy, otrzymywanie wypisów, odpisów i wyciągów58. W trybie nieprocesowym kwestia ta jest uregulowana w art. 525 KPC, zgodnie z którym akta sprawy dostępne są dla uczestników postępowania oraz za zezwoleniem przewodniczącego dla każdego, kto potrzebę przejrzenia dostatecznie usprawiedliwi. Na tych samych zasadach dopuszczalne jest: sporządzanie i otrzymywanie odpisów i wyciągów z akt sprawy oraz otrzymywania zapisu z dźwięku z akt sprawy. Oznacza to, że poza wnioskodawcą oraz uczestnikami potrzebę dostępu do akt sprawy mogą mieć osoby zainteresowane czy też osoby trzecie. Mogą one uzyskać dostęp do akt sprawy, ale za zezwoleniem przewodniczącego, na zasadach określonych w § 94 ust. 2 i n. RegUrzSP.
Brak jest w KPC, jak również w PrUSP oraz RegUrzSP, uregulowań dotyczących dostępu do podstawowych danych o procesie, jak sygnatura sprawy, przedmiot sprawy, stan zaawansowania sprawa, informacje o czasie i miejscu jawnego posiedzenia i, co do zasady, danych dotyczących stron, chociaż w praktyce informacje te są udostępniane na stronach internetowych czy elektronicznych wokandach.
Bezpodstawne wyłączenie jawności w aspekcie zewnętrznym, jakkolwiek stanowi uchybienie procesowe mogące być podstawą apelacji, to nie rodzi nieważności postępowania. W postępowaniu egzekucyjnym naruszenie przepisów o publicznym charakterze licytacji może stanowić podstawę do wniesienia skargi na czynność komornika udzielenia przybicia (art. 870 § 1 KPC) lub zażalenia na postanowienie sądu co do przybicia (art. 997 KPC).
[/hidepost]