Zasada jawności w postępowaniu cywilnym
[hidepost=1]
Ograniczenia zasady jawności
Ograniczeniem zasady jawności w aspekcie wewnętrznym i zewnętrznym jest wprowadzenie przez ustawodawcę tzw. posiedzeń niejawnych, na które wstęp mają tylko osoby wezwane (art. 152 in fine KPC). Wyłączenie jawności w stosunku do stron postępowania obejmuje sytuacje, gdy sprawa jest rozpoznana bez udziału stron i uczestników postępowania. Ograniczenia zasady jawności w aspekcie wewnętrznym dotyczą także możliwości uzyskania przez strony protokołu elektronicznego. Przy uzyskaniu przez strony protokołu elektronicznego wyłączona została bowiem możliwość otrzymania przez strony i uczestników postępowania zapisu obrazu, jeżeli przebieg posiedzenia został utrwalony za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk (art. 9 § 2). Sąd może wydać jedynie zapis dźwięku. Zapoznanie się z zapisem obrazu możliwe jest, w razie potrzeby, w siedzibie sądu lub za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, jednak bez możliwości kopiowania zapisu (§ 94 ust. 2 RegUrzSP).
Ograniczenie jawności w aspekcie zewnętrznym może wynikać z decyzji sądu lub z przepisu ustawy. Nie jest to ograniczenie w stosunku do stron postępowania. Podstawowym ograniczeniem w tym zakresie jest wyłączenie jawności posiedzeń sądowych, drugim, aczkolwiek dyskusyjnym, jest kwestia wyłączenia w trybie procesowym możliwości uzyskiwania odpisów, wypisów i kserokopii z akt, a także dostępie do tych akt przez podmioty inne niż strony. Jawność całego posiedzenia może być wyłączona w interesie publicznym lub w interesie prywatnym59. W pierwszym wypadku inicjatywa wyłączenia jawności zewnętrznej należy do sądu. Sąd może „zamknąć drzwi”, gdy ujawnienie pewnych szczegółów może uchybić wierzeniom religijnym i poczuciu moralności, jak również, jeśli w toku procesu mogą być ujawnione okoliczności, których zachowanie w tajemnicy leży w interesie państwowym lub społecznym. Zgodnie z art. 153 § 1 KPC, wyłączenie jawności zewnętrznej może nastąpić z urzędu, gdy publiczne rozpoznanie sprawy zagraża porządkowi publicznemu, moralności lub jeżeli mogą być ujawnione okoliczności objęte ochroną informacji niejawnych60. W tych sytuacjach postępowanie odbywa się przy drzwiach zamkniętych. Teoretycznie potrzeba „zamknięcia drzwi” może zajść wówczas, gdy zachodzi obawa zakłócenia rozprawy przez zgromadzonych, którzy z uwagi na łączność interesów z jedną ze stron chcieliby wywrzeć presję na sąd. Niemniej jednak w tym zakresie należy pamiętać, że przy zachowaniu warunków art. 48 § 1–3 PrUSP sąd poprzez zastosowanie środków policji sesyjnej może wydalić z sali rozpraw osobę, która narusza powagę, spokój lub porządek czynności sądowych, a także może wydalić publiczność z powodu jej niewłaściwego zachowania. W sprawach opiekuńczych osób małoletnich sąd z urzędu zarządza odbycie całego posiedzenia lub jego części przy drzwiach zamkniętych, jeżeli przeciwko publicznemu rozpoznaniu sprawy przemawia dobro małoletniego (art. 5751 KPC).Wykluczenie jawności zewnętrznej w interesie prywatnym następuje na wniosek jednej lub obu stron (art. 153 KPC). Wyłączenie jawności zewnętrznej w interesie prywatnym może mieć także charakter obligatoryjny, co stanowi regułę w sprawach małżeńskich, tj. w sprawach o unieważnienie małżeństwa, o ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa, o rozwód oraz o separację na żądanie jednego z małżonków (art. 427 KPC), chyba, że obie strony żądają publicznego rozpoznania sprawy, a sąd uzna, że jawność nie zagraża względom moralności. Niewątpliwą wadą jest brak analogicznych uregulowań np. w sprawach o separację na zgodny wniosek stron rozpoznawanych w trybie nieprocesowym. Ograniczenie jawności ma także miejsce w sprawach z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów (art. 47933 KPC). Postanowienie w przedmiocie wyłączenia jawności nie jest zaskarżalne zażaleniem61. Wykluczenie jawności, jeżeli zostało zarządzone, nie jest bezwzględne. Podczas posiedzenia odbywającego się przy drzwiach zamkniętych mogą być obecne podmioty wymienione w art. 154 § 1 KPC. Ogłoszenie orzeczenia kończącego postępowanie odbywa się publicznie (art. 154 § 2 KPC), niemniej jednak przewodniczący może zaniechać podania ustnych motywów rozstrzygnięcia (art. 326 § 3 KPC).
[/hidepost]