Zdanie odrębne jako forma „krytyki” wyroku sądowego w procesie karnym

(inne teksty tego autora)

[hidepost]

Zarówno w doktrynie⁵⁹, jak i orzecznictwie⁶⁰, wyrażany jest pogląd, że zdanie odrębne nie może być omawiane w uzasadnieniu wyroku. Sąd zobligowany jest dokonać ustaleń na podstawie okoliczności faktycznych – nie zaś w oparciu o wyodrębnione podczas narady poglądy jednego z jej uczestników. Sąd nie ma obowiązku i nie jest uprawniony rozprawiać się ze zdaniem odrębnym członka składu wyrokującego.

Przepis art. 418 KPK realizuje zasadę jawności rozprawy przez publiczne ogłoszenie wyroku po jego podpisaniu (§ 1), normuje podanie do publicznej wiadomości zgłoszenia zdania odrębnego, a jeżeli członek składu orzekającego, który zgłosił zdanie odrębne, wyraził na to zgodę, także jego dane personalne (§ 2) oraz obowiązek przytoczenia ustnie najważniejszych powodów wyroku (§ 3). Sama treść zdania odrębnego nie podlega jednak ogłoszeniu. Podanie do wiadomości faktu istnienia zdania odrębnego powinno wiązać się ze wskazaniem, czego zdanie odrębne dotyczy.

Zdanie odrębne – jego „wartość użytkowa” dla strony wnoszącej środek odwoławczy, sądu wyższej instancji oraz sądu kasacyjnego rozpatrującego środek zaskarżenia wyroku sądu odwoławczego

Pomimo, że złożenie zdana odrębnego nie ma dla stron bezpośredniego znaczenia, to E. Samborski⁶¹ upatruje w nim formę zwrócenia uwagi stronom na wyrok, co może mieć znaczenie przy podejmowaniu decyzji o wniesieniu środka odwoławczego. Pogląd ten o wiele wcześniej prezentował S. Śliwiński⁶², wskazując na możliwość uwzględnienia treści zdania odrębnego przez sąd wyższej instancji, a nawet oparcia na nim środka odwoławczego przez strony. Podobne stanowisko przedstawia H. Kempisty⁶³, zdaniem którego nic nie może stać na przeszkodzie powoływania się na argumenty przez strony w rewizji ani też ich rozważaniu przez sąd I instancji, skoro zdanie odrębne nie jest tajemnicą. Poglądy te uznać należy za niewątpliwie trafne, jako że w pełni zachowują swą aktualność na gruncie obowiązujących przepisów, doktryny i praktyki.

Votum separatum jako akt procesowy powinno być dostępne dla stron (ich pełnomocników i obrońców), celem umożliwienia przeglądania akt, czynienia z nich odpisów, a także występowania o uwierzytelnione jego odpisy. Strony mają prawo skorzystać w różny sposób z argumentacji podniesionej w uzasadnieniu zdania odrębnego i oprzeć na niej swój środek odwoławczy⁶⁴. W świetle złożonego głosu odrębnego, osoby uprawnione do przeglądania akt mogą również rozważyć lub zainicjować wniesienie nadzwyczajnego środka zaskarżenia do SN (kasacji – art. 518 KPK), sąd ten zaś w uzasadnieniu swojego wyroku może powołać się na treść zdania odrębnego. Należy podkreślić, że zdania odrębnego stronom się nie doręcza, przepisy ustawy dopuszczają (nie obligują) zawiadomienie o fakcie jego złożenia, co wynika wprost z zasady jawności i rzeczywistej równości stron w procesie.

Argumentacja płynąca z instytucji zdania odrębnego, będąca wyrazem stanowczej i odważnej reakcji oraz przejawem zdecydowanej postawy jednego z członków składu orzekającego w stosunku do uchwalonego przez większość orzeczenia, może okazać się konstruktywna i rzeczowa, jako, że nie pochodzi od osoby (strony) zainteresowanej pozytywnym dla niej rozstrzygnięciem, lecz od osoby obiektywnej, tj. od jednego z członków składu orzekającego (przegłosowanego sędziego⁶⁵ lub ławnika).

Ponadto w złożonym zdaniu odrębnym należy dostrzegać swoiste źródło wiedzy dla sądu odwoławczego, bowiem sąd ten może dowiedzieć się (niewykluczone, że np. wyłącznie z jego treści) o ewentualnych wadliwościach wyroku (np. podczas głosowania). Instytucja ta nie może więc pozostawać dla sądu odwoławczego poza sferą jego zainteresowań, nie stając się przedmiotem jego ocen i rozważań. Votum ­separatum nie może być traktowane przez sąd zarówno I, jak i II instancji oraz sąd kasacyjny jedynie jako stwierdzenie faktu jego złożenia i nic ponadto. Przemilczenie w wydanym przez sąd odwoławczy rozstrzygnięciu słusznej argumentacji podniesionej przez przegłosowanego sędziego lub ławnika w zdaniu odrębnym – należałoby uznać za obrazę przepisów prawa jakiej dopuściłby się ów sąd, wobec faktu apriorycznej ignorancji votum separatum, której nie dałoby się pogodzić z ustanowioną normą prawną wyrażoną w art. 114 KPK. Lekceważenie tej instytucji wyrabiałoby wśród teoretyków i praktyków prawa niepożądane dla wymiaru sprawiedliwości przekonanie, jakoby wyżej powołana norma prawna była całkowicie zbędna i martwa.

Zgłoszenie zdania odrębnego odgrywa więc ważną rolę zasygnalizowania na wypadek wniesienia środka odwoławczego, że dana kwestia była sporna pomiędzy członkami składu orzekającego, dlatego wymaga dokonania przez sąd odwoławczy wszechstronnej i wnikliwej analizy, w oparciu o argumenty, jakimi kierował się przegłosowany sędzia (ławnik), które powinny znaleźć się w przekazanych sądowi odwoławczemu aktach sprawy. Jak już zostało wcześniej wskazane, motywy złożenia votum separatum powinny być przedstawione wyraźnie – w części poświęconej rozważaniom prawnym – w sposób wyczerpujący, z odwołaniem się do doktryny i judykatury.

[/hidepost]