Zdanie odrębne jako forma „krytyki” wyroku sądowego w procesie karnym
[hidepost]
Złożenie zdania odrębnego – w przypadku, gdyby wskazywało na nieprawidłowości przebiegu narady i głosowania (np. obecność podczas głosowania osoby bądź osób, których udział w nim jest niedopuszczalny, bądź też nieobecność członka składu orzekającego w momencie, w którym jego obecność była obowiązkowa – np. przegłosowanego, który po opuszczeniu na pewien czas sali obrad po powrocie zastał uchwaloną przez większość decyzję), może skutkować uchyleniem przez sąd wyższej instancji wyroku lub nawet jego unieważnieniem (w przypadku rażącego naruszenia prawa).
Zgłębiając problematykę zdania odrębnego dostrzega się jego wykorzystywanie przez sądy odwoławcze począwszy od lat 60., które powołują się w swych orzeczeniach nie tylko na istnienie zdania odrębnego, ale i na jego treść. W zakresie tym J. Bartoszewski66 podaje za przykład orzeczenie SN z 27.2.1960 r.67 dotyczące kwestii braku podpisów na uzasadnieniu wyroków i ich następstw. Sąd ten poddał rozważaniu stanowisko zdania odrębnego i podzielił trafne wywody przewodniczącego składu sądu wojewódzkiego, który je złożył – występując z pytaniem prawnym w trybie obowiązującego wówczas art. 390 § 1 KPK.
Zdanie odrębne powinno przyczyniać się do konwalidowania orzeczenia w sytuacji, gdy okaże się ono błędne
W doktrynie wyrażane są poglądy68, że złożenie votum separatum i publiczne jego ujawnienie osłabia autorytet wydanego wyroku w oczach społeczności, a w szczególności strony, której wyrok dotyczy; że instytucja ta może podważać sędziowską siłę przekonania i przeświadczenia o słuszności orzeczenia, a sędziowie mogą być postrzegani jako stronniczy. Zdaniem J. Bartoszewskiego69, zgłoszenie głosu odrębnego nie powoduje podważania „mocy wyroku” w sensie procesowym (lecz co najwyżej prestiżowym), gdyż – pomimo jego złożenia – obowiązującym jest ogłoszony wyrok; w pewnym natomiast sensie umacnia niezawisłość sędziowską, pozwalając każdemu z sędziów na zamanifestowanie swojego zdania. Moim zdaniem, należy przychylić się do tego stanowiska, bowiem idąc innym torem rozumowania, że zgłoszone zdanie odrębne stawia pod znakiem zapytania powagę orzeczenia, należałoby dojść do wniosku (przyjmując poprzez analogię), że pouczenie o środkach odwoławczych, czy uchylenie wyroku przez sąd wyższej instancji lub Sąd Najwyższy w drodze nadzwyczajnego środka zaskarżenia również osłabia powagę wydanego przez sąd orzeczenia – co byłoby nie do przyjęcia z prawnego punktu widzenia.
A dissenting vote as a form of criticism of a court verdict
The article broadly outlines the institution of a dissenting vote in the light of applicable laws and current court practice with reference to the views of the doctrine and caselaw of the past where a dissenting vote was unavailable for the parties. This publication emphasizes the essence of a dissenting vote and the procedural consequences of its being put forward by the outvoted judge, including lay judges. An attempt is also made to answer the question about “practical value” of votum separatum for the parties that object to the ruling and entertain filing an appeal to the court of higher instance or an extraordinary appeal against a final judgement of the appellate court to the Supreme Court.
* Autor jest prawnikiem w jednej z rzeszowskich kancelarii prawnych oraz doktorantem w Katedrze Prawa Karnego Procesowego WPiA Uni-wersytetu Śląskiego w Katowicach.
1 Problematyką zdania odrębnego w dziedzinie procesu karnego obszerniej zajął się jedynie J. Bartoszewski, Zdanie odrębne w procesie karnym, Warszawa 1973.
2 Ibidem, s. 126–130. W rozdziale IV zatytułowanym „Zdanie odrębne w praktyce w świetle badań ankietowych” podrozdziale (§ 2): „Pożyteczność instytucji i prawidłowość jej normatywnego uregulowania” autor przedstawia wynik przeprowadzonych w latach 1968–1969 badań empirycznych (ankietowych) funkcjonowania instytucji zdania odrębnego w praktyce (okres tych badań sięgnął 1958 r., w którym to nastąpiła istotna zmiana w uregulowaniu ustawowym zdania odrębnego, tj. czasu wprowadzenia zaznaczenia „v.s.” na wyroku).
3 T. jedn.: Dz.U. z 1950 r. Nr 40, poz. 364 ze zm.
4 Dz.U. Nr 18, poz. 76.
5 Poglądy te wypowiedziane zostały przez Komisję Kodyfikacyjną RP w uzasadnieniu do projektu Kodeksu postępowania karnego z 1928 r., następnie przez A. Mogielnickiego i E.S. Rappaporta w: Kodeksie postępowania karnego – cz. II. Motywy ustawodawcze, Warszawa 1929, s. 449 oraz w orzeczeniach SN w okresie międzywojennym (np. w wyroku SN z 27.7.1948 r., K. 217/48, OSN(K) Nr 1/1949, poz. 16). Stanowisko to w późniejszym okresie zostało bezkrytycznie przytoczone najpierw przez H. Kempistego (zob. Metodyka pracy sędziego w sprawach karnych, Warszawa 1955); następnie przez S. Kalinowskiego i M. Siewierskiego w komentarzu do Kodeksu postępowania karnego z 1928 r. (zob. Kodeks postępowania karnego – Komentarz, Warszawa 1960, s. 266 i wyd. II, Warszawa 1966, s. 483; również Z. Najgebauera (zob. Instytucja zdania odrębnego a jego publikacja, NP Nr 7–8, s. 762) i powtórzonym przez niego wspólnie z F. Prusakiem artykule (zob. F. Prusak i Z. Najgebauer, Ujawnienie zdania odrębnego w procesie karnym, NP Nr 4/1963, s. 398).
6 Tak A. Mogielnicki i E.S. Rappaport, Kodeks postępowania karnego. Cz. II. Motywy ustawodawcze, Warszawa 1929, s. 449.
7 Por. wyrok SN z 27.7.1948 r., zob. przyp. 5.
8 Dekret z 23.6.1945 r. – Kodeks Wojskowego Postępowania Karnego, t. jedn.: Dz.U. z 1953 r. Nr 36, poz. 153 ze zm.
9 Wyrok OSNKW Nr 9/1967, poz. 86. Orzeczenie to spotkało się z krytyczną glosą F. Prusaka, który nie zgadzał się poglądem, że zdanie odrębne traktować należy jako kwestię osobistych zapatrywań sędziego (NP Nr 4/1968, s. 694–698), również M. Szerer poddał stanowisko tego sądu surowej krytyce (PiP Nr 2/1968, s. 283–284).
[/hidepost]