Problemy prawne zastosowania instytucji gwarancji zapłaty za roboty budowlane. Wybrane zagadnienia
W niniejszym artykule omówiono przepisy regulujące gwarancję zapłaty za roboty budowlane. Poruszone zagadnienia zakresu zastosowania oraz przesłanek nabycia szczególnych uprawnień pokazują niedostatki regulacji, która z pewnością będzie sprawiać trudności w jej praktycznym stosowaniu. Najwięcej wątpliwości budzi ocena prawna braku udzielenia przez inwestora gwarancji zapłaty; czy oznacza to naruszenie zobowiązania, czy stanowi przesłankę nabycia szczególnych uprawnień przez wykonawcę. W tym ostatnim wypadku, wykonawca nie będzie mógł żądać naprawienia szkody wyrządzonej nieudzieleniem gwarancji zapłaty. Niejasność omawianych przepisów, sprzyjająca obiektywizacji odpowiedzialności inwestora, może stać się prostym narzędziem wykorzystywanym przez wykonawców do uwalniania się od niewygodnych dla nich kontraktów.
[hidepost]
Wprowadzenie
Gwarancja zapłaty za wykonanie robót budowlanych jest stosunkowo nową instytucją wprowadzoną ustawą z 9.7.2003 r. o gwarancji zapłaty za roboty budowlane1. Pomimo swojego niedługiego obowiązywania, wywołuje olbrzymie kontrowersje na gruncie praktycznego zastosowania, co jest szczególnie obserwowalne w procesach sądowych dotyczących sporów budowlanych. Z funkcjonalnego założenia celem tej instytucji było wyeliminowanie nieuczciwych praktyk występujących na rynku usług budowlanych, polegających na powszechnym uchylaniu się od terminowego regulowania płatności za wykonane usługi. Powodowało to powstawanie zatorów płatniczych, szczególnie groźnych dla małych i średnich przedsiębiorców2. Znamienne jest, że w wyroku z 27.11.2006 r.3 Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z Konstytucją art. 4 ust. 4 oraz art. 5 ust. 1 i 2 ZapłRobBudU, wskazując na konieczność ponownego przeanalizowania przez ustawodawcę całej instytucji gwarancji zapłaty, łącznie z zagadnieniem jej umiejscowienia. Ustawą z 8.1.2010 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny4 zostały wprowadzone nowe przepisy (art. 6491–6495 KC) regulujące gwarancję zapłaty za roboty budowlane5. Pomimo upływu ponad 4 lat obowiązywania nowej regulacji, wciąż budzi ona wątpliwości w takich kwestiach jak zakres jej zastosowania, charakter, forma i warunki skuteczności żądania gwarancji zapłaty, a nawet rodzaj i treść szczególnych uprawnień wykonawcy na wypadek jej nieuzyskania. W pewnym sensie problem oceny tej instytucji przerzucony został na sądy, które rozstrzygając spory budowlane wielokrotnie zmuszone są dokonywać samodzielnych ustaleń w wyżej wskazanym zakresie. Dodając do tego coraz częściej pojawiające się przypadki odstępowania od umów przez pozostających w oczywistej zwłoce wykonawców, wydaje się, że konieczna staje się ponowna, ostrożna analiza przepisów dotyczących gwarancji zapłaty6.
Zakres zastosowania gwarancji zapłaty
Analizę zakresu przedmiotowego regulacji należy podzielić na dwie części, stosownie do ukształtowania tej instytucji w obowiązujących przepisach. W świetle rozpoczynającego regulację art. 6491 KC, „gwarancji zapłaty za roboty budowlane inwestor udziela wykonawcy (generalnemu wykonawcy) w celu zabezpieczenia terminowej zapłaty umówionego wynagrodzenia za wykonanie robót budowlanych”. Chodzi zatem o stosowanie gwarancji zapłaty w stosunkach inwestora z wykonawcą (generalnym wykonawcą). Zgodnie z kończącym unormowanie art. 6495 KC, „przepisy art. 6491–6494 stosuje się do umów zawartych między wykonawcą (generalnym wykonawcą), a dalszymi wykonawcami (podwykonawcami)”, a więc mowa jest tu o stosunkach między wykonawcami. Obydwa przepisy niedwuznacznie świadczą o świadomym zabiegu ustawodawcy, a mianowicie odrębnym unormowaniu zakresu zastosowania gwarancji zapłaty w odniesieniu do dwóch wyróżnionych relacji. Można z tego zasadnie wywodzić, że nie każda umowa między wykonawcami będzie kwalifikowana jako umowa o roboty budowlane, ponieważ przeczyłoby to temu wyróżnieniu. Potwierdza to orzecznictwo, które często zwraca uwagę, że samo uczestnictwo w procesie inwestycyjnym nie przesądza o rodzaju zawartej umowy7.
1) Gwarancja zapłaty udzielana przez inwestora
Węzłowym zagadnieniem stosowania gwarancji zapłaty w relacji do inwestora jest określenie zakresu przedmiotowego umowy o roboty budowlane, albowiem status inwestora uzależniony jest od zawarcia tej nazwanej umowy. Określenie kręgu uprawnionych do żądania gwarancji oraz jego adresatów będzie zatem prostą konsekwencją przyjęcia takiej czy innej definicji umowy o roboty budowlane. Wniosku tego nie zmienia brzmienie art. 6491 § 1 KC, zgodnie z którym inwestor ma zabezpieczyć wynagrodzenie „za wykonanie robót budowlanych”, a nie za „oddanie obiektu”, czyli jak chce tego definicja umowy o roboty budowlane zawarta w art. 647 KC. Przepis art. 6491 § 1 KC wyraźnie odsyła bowiem do pojęcia inwestora, a przez to do definicji umowy o roboty budowlane. Poza tym sens odesłania zawartego w art. 6495 KC zasadza się na poszerzeniu zakresu stosowania instytucji gwarancji zapłaty do umów niebędących umowami o roboty budowlane. W tej sytuacji brak jest potrzeby rozszerzania zakresu gwarancji zapłaty o umowy, w których wykonawca zobowiązuje się wykonać nie „obiekt”, a „roboty budowlane”8.
[/hidepost]