Sprawozdanie z konferencji „Iudex suspectus w teorii i w praktyce” (Siewierz, 17–19.10.2014 r.)

W dniach 17–19.10.2014 r. w Hotelu Natura Residence w Siewierzu odbyła się konferencja „Iudex suspectus w teorii i w praktyce”, zorganizowana przez Oddział Śląski SSP „Iustitia” i Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

Wśród uczestników reprezentowanych było wiele Oddziałów Stowarzyszenia. Gościem honorowym był SSO Waldemar Żurek, członek Krajowej Rady Sądownictwa.

W pierwszej części dotyczącej wyłączenia sędziego w wypowiedziach doktryny oraz orzecznictwie sądów krajowych i międzynarodowych referaty wygłosili prof. UŚ dr hab. Andrzej Torbus (kierownik Katedry Postępowania Cywilnego WPiA UŚ w Katowicach) oraz dr hab. Jacek Barcik (WPiA Uniwersytetu Śląskiego). Pierwszy prelegent skoncentrował się na problematyce prawnoporównawczej dotyczącej instytucji wyłączenia sędziego w innych porządkach prawnych. W bardzo syntetyczny i atrakcyjny sposób przedstawił dorobek nauki i judykatury. Wystąpienie dr hab. Jacka Barcika dotyczyło przede wszystkim wyłączenia sędziego w orzecznictwie ETPCz. Autor zadał sobie trud zbadania bazy orzeczeń i przedstawił wyniki swoich analiz w zakresie spraw przeciwko Polsce.

Drugi panel nosił tytuł „Naruszenie dóbr osobistych sędziego przez strony i stron przez sędziego jako podstawa wyłączenia”. SSR Bartłomiej Przymusiński przedstawił sprawę dotyczącą rzekomego naruszenia dóbr osobistych Henryka Stokłosy przez sędziego prowadzącego sprawę karną byłego senatora, w której pojawił się także wątek wyłączenia sędziego. Sprawa ta zbulwersowała środowisko sędziowskie. Sąd Apelacyjny w Poznaniu zmienił wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu oddalający powództwo o ochronę dóbr osobistych w ten sposób, że nakazał pozwanemu sędziemu złożenie w terminie 14 dni na piśmie i przesłanie listem poleconym na adres powoda oświadczenia, w którym przeprasza go za to, że w czasie prowadzonej przez niego rozprawy bezprawnie upublicznił informacje o dotykającej powoda chorobie, czym naruszył jego prawo do prywatności i godność osobistą. Ostatecznie Sąd Najwyższy wyrokiem z 4.4.2014 r.¹ uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego. Przyjął on, że wskazanie przez sędziego rodzaju schorzenia, stanowiące odkodowanie symbolu choroby, mające na celu wskazanie uczestnikom postępowania istotnej przyczyny wniosku o odroczenie rozprawy, a w rezultacie ochronę powoda przed podejrzeniem zamiaru przewlekania postępowania i nadużycia praw procesowych, mieściło się w ramach ujawnienia treści dokumentu urzędowego oraz uzasadnienia zarządzenia przerwy w rozprawie (art. 94 § 1 pkt 5 w zw. z § 2 i art. 100 § 1 KPK). Nie każde działanie sędziego w toku postępowania, które narusza dobra osobiste strony i które strona ocenia jako sprzeczne z przepisami proceduralnymi, będzie bezprawne w rozumieniu art. 24 KC. Przyjęcie tej odpowiedzialności jako zasady nie może, zważywszy na cele wymiaru sprawiedliwości, prowadzić do obciążenia sędziego obawą przed podejmowaniem czynności procesowych i, jak wskazał Sąd Najwyższy, „wizją” odpowiedzialności dyscyplinarnej lub cywilnoprawnej, bo to oznaczałoby pozbawienie go niezawisłości i swobody orzekania.

Jedynie na marginesie można wyrazić niepokój stanowczym poglądem SN, że, co do zasady, sędzia może ponosić odpowiedzialność cywilną na podstawie art. 24 KC za bezprawne naruszenie dóbr osobistych strony w toku czynności jurysdykcyjnych. W świetle tego stanowiska należy pilnie podjąć dyskusję nad potrzebą wprowadzenia immunitetu cywilnego dla sędziów, na co zwrócił uwagę także sędzia Bartłomiej Przymusiński.

W swoim drugim wystąpieniu dr hab. Jacek Barcik zajął się krytyką ­sądów i ­sędziów w orzecznictwie ETPCz na przykładzie spraw polskich².

W kolejnej części sędzia Krystian Markiewicz (z pomocą SSO Marty Szczocarz-Krysiak) omówił wybrane zagadnienia dotyczące wyłączenia sędziego w sprawach cywilnych i karnych, ze szczególnym uwzględnieniem orzecznictwa sądów śląskich. Dodatkowo, jako ekspert Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego, przedstawił prace Komisji w tym zakresie.

Konferencję zakończyła bardzo interesująca dyskusja, w której zgłoszono m.in. postulat bezwzględnego wyłączenia sędziego na jego żądanie (z komplementarnym badaniem nadużyć w tym zakresie w ramach postępowania dyscyplinarnego), propozycję wprowadzenia instytucji wyłączenia sądu, występującą w niektórych okręgach praktykę zbiorowych wniosków o wyłączenie w formie list oraz propozycję zmian w zakresie ponownych wniosków stron o wyłączenie (przez sięgnięcie po konstrukcję faktycznego pozostawienia wniosku bez nadania biegu).

Organizatorzy konferencji zaprosili uczestników do nadsyłania pisemnych wypowiedzi, które zostaną opublikowane wraz z wygłoszonymi referatami.

* Autor jest sędzią Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia we Wrocławiu.

¹ II CSK 407/13, Biul. SN Nr 9/2014.

² Referat ten został opublikowany w Kwartalniku SSP „Iustitia” Nr 3/2014, s. 151–157.