Uposażenie rodzinne przyznawane członkom rodziny zmarłego sędziego
W niniejszym artykule analizie poddano zagadnienie, czy do członków rodziny zmarłego sędziego, którym przysługuje uposażenie rodzinne, stosuje się przepisy ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych2 dotyczące zmniejszenia prawa do renty rodzinnej w razie osiągania przez te osoby przychodu w kwocie przekraczającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, lub zawieszenia prawa do renty rodzinnej w razie osiągania przez nie przychodu w wysokości przekraczającej kwotę równą 130% przeciętnego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy.
[hidepost]
Wprowadzenie
Stosownie do art. 102 § 1 ustawy z 27.7. 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych3, w razie śmierci sędziego albo sędziego w stanie spoczynku, członkom jego rodziny, spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przysługuje uposażenie rodzinne. Warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych są określone w EmRentyFUSU. EmRentyFUSU wymienia w art. 67 członków rodziny zmarłego uprawnionych do renty rodzinnej, tj. dzieci, małżonka oraz rodziców, natomiast w art. 68–71 określa szczegółowe warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej, a mianowicie: odpowiedni wiek (art. 68 ust. 1 pkt 1–2, art. 70 ust. 1–2), okres nauki (art. 68 ust. 1 pkt 2, art. 68 ust. 2), niezdolność do pracy oraz do samodzielnej egzystencji (art. 68 ust. 1 pkt 3), przyczynianie się do utrzymania przez ubezpieczonego bezpośrednio przed jego śmiercią (art. 71 pkt 1), przyjęcia na wychowanie i utrzymanie (art. 69), wychowanie dziecka, wnuka lub rodzeństwa uprawnionego do renty rodzinnej po zmarłym
lub sprawowanie pieczy nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej (art. 70 ust. 1 pkt 2), prawo do alimentów (art. 70 ust. 3). Warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej mogą być spełnione zasadniczo w przypadku kumulacji przesłanek określonych w art. 68–71, np. wieku i okresu nauki. Powstaje pytanie, czy do członków rodziny zmarłego sędziego, którym przysługuje uposażenie rodzinne, stosuje się przepisy EmRentyFUSU dotyczące zmniejszenia prawa do renty rodzinnej w razie osiągania przez te osoby przychodu w kwocie przekraczającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego,
lub zawieszenia prawa do renty rodzinnej w razie osiągania przez nie przychodu w wysokości przekraczającej kwotę równą 130% przeciętnego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy (art. 104 ust. 8 oraz art. 105 ust. 3 EmRentyFUSU)? Zarówno w orzecznictwie, jak i w doktrynie na powyższe pytanie brak jest wyraźnej odpowiedzi4. Minister Sprawiedliwości zajął natomiast stanowisko5, zgodnie z którym uposażenie rodzinne przyznawane członkom rodziny zmarłego sędziego ulega zmniejszeniu lub zawieszeniu w przypadku przekroczenia przez nich zakreślonego w EmRentyFUSU przychodu. Minister Sprawiedliwości wskazał, że uposażenie rodzinne, podobnie jak renta rodzinna, spełnia funkcję alimentacyjną, czyli dostarcza środków finansowych na utrzymanie, zaspokojenie potrzeb życiowych uprawnionego, a odmienny charakter prawny uposażenia rodzinnego sprowadza się jedynie do ustalenia w ustawie jego wysokości, jako pochodnej sędziowskiego wynagrodzenia (uposażenia). W mojej ocenie, należy na powyższe pytanie odpowiedzieć negatywnie, tj. należy uznać, że uposażenie rodzinne przyznawane członkom rodziny zmarłego sędziego nie ulega zmniejszeniu lub zawieszeniu w przypadku przekroczenia przez nich granicy przychodu odpowiednio 70%
i 130% przeciętnego wynagrodzenia.
Uposażenie rodzinne a renta rodzinna. Uchwała SN z 21.4.1999 r.
W pierwszej kolejności wypada zauważyć, że uposażenie rodzinne jest świadczeniem odmiennym od renty rodzinnej. W uzasadnieniu uchwały (7) z 21.4.1999 r.6 Sąd Najwyższy wskazał, że uposażenie należne członkom rodziny zmarłego sędziego nie jest rentą rodzinną należną członkom rodziny zmarłego pracownika (emeryta, rencisty)7. Sąd Najwyższy podkreślił, że renta rodzinna to świadczenie z ubezpieczenia społecznego przysługujące z tytułu utraty żywiciela pochodne od świadczenia
z ubezpieczenia społecznego (renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy). Natomiast uposażenie rodzinne jest świadczeniem także pochodnym, ale od świadczenia ze stosunku pracy (uposażenia sędziego – jego wynagrodzenia za pracę). Funkcjonalne podobieństwo obu tych świadczeń nie zmienia, zdaniem SN, ich prawnego charakteru i nie uzasadnia przenoszenia zasad oraz rozwiązań legislacyjnych właściwych stosunkom ubezpieczenia społecznego (renta rodzinna) na stosunki zobowiązaniowe prawa pracy (uposażenie rodzinne). Rozwijając argumentację SN należy zauważyć, że art. 102 PrUSP odsyła do EmRentyFUSU jedynie
w zakresie warunków wymaganych do uzyskania renty rodzinnej. Nie odsyła natomiast do EmRentyFUSU w zakresie zasad, na jakich przysługuje renta rodzinna. Zakres przedmiotowy pojęcia zasad, na jakich przysługuje określone świadczenie, jest szerszy od zakresu przedmiotowego pojęcia warunków wymaganych do uzyskania danego świadczenia. Pojęcie warunków wymaganych do uzyskania renty rodzinnej mieści się w zakresie pojęcia zasad, na jakich przysługuje renta rodzinna, lecz pojęcie zasad, na jakich przysługuje renta rodzinna, obejmuje także inne desygnaty niż warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej. W ramach pojęcia warunków wymaganych do uzyskania renty rodzinnej mieszczą się przesłanki podmiotowe oraz przedmiotowe wymienione powyżej (art. 67–71 EmRentyFUSU), w ramach pojęcia zasad, na jakich przysługuje renta rodzinna – m.in. przepisy dotyczące zmniejszenia lub zawieszenia świadczenia. Tę różnicę widać w relacji art. 102 § 1 do art. 102 § 5 PrUSP, który stanowi, że do uposażenia rodzinnego przysługuje dodatek dla sierot zupełnych w wysokości i na zasadach określonych w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
[/hidepost]