Ustalenie wartości przedmiotów majątkowych w postępowaniach działowych
Ustalanie w postępowaniach działowych wartości podlegających podziałowi przedmiotów stanowi podstawę późniejszych rozstrzygnięć sądu zamieszczonych w postanowieniach działowych. Rozstrzygnięcia te w oczywisty sposób wpływają na to, co każdy z uczestniczących w podziale podmiotów danych wspólności otrzymuje w naturze bądź w postaci należnych spłat lub dopłat. Należy więc podkreślić, jak istotną kwestią jest ustalenie kryteriów prowadzących do właściwego przeprowadzenia szacunku przedmiotów majątkowych. Niniejsze opracowanie przybliża tę złożoną i wywołującą szereg wątpliwości w praktyce materię, stanowiącą niezmiernie ważny aspekt dokonywanych przez sądy działów.
[hidepost=1]
Wprowadzenie
Zagadnienie szacowania substancji majątkowej w postępowaniach działowych, tj. w postępowaniu o zniesienie współwłasności, w postępowaniu o dział spadku i w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami1, mieści się w szeroko pojmowanym segmencie integracji tych postępowań działowych. T. Misiuk2 ujmowała ustalenie składu i wartości spadku, dzielonego majątku małżonków oraz składu i wartości nieruchomości rolnej będącej przedmiotem współwłasności w kategorii instytucji wspólnych lub tylko częściowo wspólnych dla postępowań działowych, ale opartych na różnych przepisach (art. 619 i 684 KPC). Integracja w obrębie postępowań działowych, odnosząca się do ustalenia wartości podlegających podziałowi przedmiotów, widoczna jest nie tylko w ujęciu przepisów KPC (ujęcie procesowe), ale również w ujęciu przepisów KC i KRO (ujęcie materialnoprawne). Kompleksowe omówienie problematyki niniejszego opracowania wymaga zarówno sięgnięcia do stosownych regulacji zawartych w obrębie przepisów materialnoprawnych, jak i do przepisów normujących właściwe postępowania działowe. Obie te sfery wzajemnie się uzupełniają i w ten sposób umożliwiają całościowe przedstawienie tematu ustalenia wartości przedmiotów w postępowaniach działowych. Rację mają niewątpliwie K. Piasecki3 oraz P. Brodniewicz i M. Walasik4 twierdząc, że w sprawach działowych posługujemy się normami prawnymi, które należy zaliczyć do kategorii tzw. „trudnego prawa”. Mamy bowiem w tym obszarze do czynienia zarówno z rozbieżnymi rezultatami wykładni w orzecznictwie i literaturze, jak i z istotnym kształtowaniem tego prawa przez judykaturę i poglądy doktryny.
Przykładem tego stanu rzeczy jest m.in. wykonywanie przez sąd w postępowaniach działowych powinności dotyczącej ustaleń co do wartości przedmiotów majątkowych ulegających podziałowi.
Unormowaniem, które może być uznane za kluczowe i zasadnicze dla omawianej tematyki jest art. 684 KPC, umiejscowiony w przepisach regulujących postępowanie o dział spadku. Zgodnie z tą regulacją, sąd ustala skład i wartość spadku ulegającego podziałowi. Na mocy art. 567 § 3 KPC, do postępowania o podział majątku wspólnego małżonków stosuje się odpowiednio przepisy o dziale spadku, a więc również art. 684 KPC. Z kolei art. 688 KPC stanowi, że do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zniesienia współwłasności. Z odesłań tych wynika, że postępowanie regulujące zniesienie współwłasności stanowi model „klasycznego” postępowania działowego. W obrębie przepisów normujących postępowanie o zniesienie współwłasności, problematyce ustalenia wartości rzeczy poświęcony jest art. 619 § 1 KPC, traktujący o ustalaniu wartości gospodarstwa rolnego i pośrednio art. 623 KPC, stanowiący o podziale w naturze przedmiotu współwłasności na części odpowiadające wartościom udziałów współwłaścicieli.
Wśród przepisów materialnoprawnych, normujących materię wartości dzielonych przedmiotów, należy w pierwszej kolejności wskazać art. 1040 KC traktujący o ustaleniu wartości darowizny podlegającej zaliczeniu na schedę spadkową i wartości schedy spadkowej oraz art. 1042 KC wskazujący sposób zaliczenia wartości darowizn na schedę spadkową i obliczenie wartości przedmiotu darowizny. Na mocy art. 1035 KC, do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych. Problematyce wartości poświęcony jest art. 212 KC, dotyczący podziału przedmiotu współwłasności z wyrównaniem wartości poszczególnych udziałów w drodze spłat lub dopłat. Tematykę wysokości spłat i możliwości ich obniżenia reguluje bliżej art. 216 KC. Z kolei art. 46 KRO postanawia, że do majątku objętego wspólnością majątkową małżeńską, jak również do podziału tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku. Z odesłań tych wynika również, że odwołują się one do współwłasności w częściach ułamkowych jako podstawowego typu wspólności.[/hidepost]