Ustawy sądowe, łańcuch światła, dwa veta Prezydenta
W dniu 12.7.2017 r. Sejm, głosami Prawa i Sprawiedliwości, przyjął zmiany w ustawie o Krajowej Radzie Sądownictwa, które przewidywały m.in. wygaszenie kadencji obecnych członków Rady i wybór jej nowych członków przez Sejm. Dawały możliwość blokowania decyzji Rady przez jej mniejszość polityczną oraz przewidywały dokonywanie wyboru osoby powoływanej na urząd sędziego przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.
Druga z przyjętych tego dnia ustaw, nowelizująca Prawo o ustroju sądów powszechnych, podporządkowała sądy Ministrowi Sprawiedliwości. Pozbawiła m. in. sędziów wpływu na to, kto będzie kierował sądami i przyznała Ministrowi Sprawiedliwości arbitralne prawo do powoływania i odwoływania prezesów sądów. Obniżyła wiek przejścia w stan spoczynku sędziów (z 67 do 65/60 lat) i uzależniła możliwość dalszego orzekania sędziów, którzy osiągnęli tak obniżony wiek od zgody Ministra Sprawiedliwości. Uzależnienie możliwości orzekania sędziego od decyzji Ministra Sprawiedliwości to rozwiązanie niezgodne z orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego z 24 6.1998 r.1 Ustawa pozwala na odwołanie bez jakiegokolwiek uzasadnienia dotychczasowych sędziów funkcyjnych (prezesów, wiceprezesów, przewodniczących wydziałów itd.) w ciągu 6 miesięcy od wejścia w życie.
Rzecznik Praw Obywatelskich, Biuro Legislacyjne Kancelarii Sejmu, Komisarz Praw Człowieka, Naczelna Rada Adwokacka, Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia”, Sąd Najwyższy, Naczelny Sąd Administracyjny, Rada Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Eksperci przy Fundacji im. Stefana Batorego, Amnesty International, Rada Wykonawcza Europejskiej Sieci Rad Sądownictwa ENCJ, Zebranie Przedstawicieli Zebrań Sędziów Sądów Apelacyjnych, Zebranie Przedstawicieli Zgromadzeń Ogólnych Sędziów Okręgów, Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Rada Adwokatur i Stowarzyszeń Prawniczych Europy CCBE, Forum Obywatelskiego Rozwoju w swoich opiniach uznali, że zaproponowane zmiany naruszają nie tylko Konstytucję RP, ale również europejskie standardy państwa prawa.
Ważna z punktu widzenia ochrony praw obywatelskich ustawa zmieniająca ustrój sądów została przy tym przedstawiona parlamentowi nie jako projekt rządowy, lecz jako projekt poselski. Procedura taka pozwoliła partii rządzącej ograniczyć etap konsultacji społecznych.
Tak samo postąpiono z projektem zmian w ustawie o SN, który został złożony w Sejmie 12.7.2017 r., tj. tego samego dnia, w którym przyjęto zmiany w ustawach o KRS i USP. Projekt ten umożliwiał m.in. usunięcie wszystkich obecnych sędziów SN i przeniesienie ich w stan spoczynku, przewidywał utworzenie trzech nowych Izb Sądu Najwyższego, zmiany w trybie powoływania sędziów SN. Prace nad projektem zostały w Sejmie błyskawicznie zakończone jego uchwaleniem 20.7.2017 r.
Dalsze pospieszne prace w Senacie nie przyniosły istotnych zmian w kształcie uchwalonych ustaw.
W przedstawionych okolicznościach m. in. Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia” zaprosiło wszystkich, dla których ważne są niezależne instytucje gwarantujące prawa obywatelskie, i którym leży na sercu dobro Ojczyzny o przybycie ze świecami w niedzielę 16.7.2017 r. o godz. 21:00 pod siedzibę Sądu Najwyższego w Warszawie przy placu Krasińskich 2/4/6.
Zgromadzenie to zapoczątkowało ogólnopolską falę obywatelskich manifestacji w obronie niezależności sądów. Odbywały się one w licznych miastach i miasteczkach w pobliżu budynków sądów.
Największe miały miejsce w Warszawie 20.7.2017 r. pod Pałacem Prezydenckim, Sądem Najwyższym i parlamentem, w którym toczyły się prace legislacyjne. Uczestniczyły w nich dziesiątki tysięcy obywateli. Łącznie protesty odbyły się w 244 polskich miastach, a także za granicą. Wydarzenia w Polsce były szeroko komentowane przez przedstawicieli innych państw i organizacji międzynarodowych, szeroko relacjonowały je światowe media.
24.7.2017 r. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Andrzej Duda zawetował uchwalone przez parlament ustawy o KRS i o SN. Poinformował, że zamierza opracować i przedstawić w ciągu dwóch miesięcy Sejmowi alternatywne projekty obydwu ustaw. Prezydent podpisał natomiast ustawę nowelizującą PrUSP, która stała się częścią obowiązującego porządku prawnego.
(IS)
1 K 3/98, OTK Nr 4/1998, poz. 52.