W obronie państwa prawa
„– Mandat od wyborców pozwala na rządzenie, nie na łamanie Konstytucji” – napisał w komentarzu do „Dziennika Gazety Prawnej”1 prezes Stowarzyszenia „Iustitia” Maciej Strączyński.
Zanim Sejm poprzedniej kadencji przyjął ustawę z 25.6.2015 r., XX Zwyczajne Zebranie Delegatów Stowarzyszenia „Iustitia”, które zebrało się w Zegrzu, podjęło uchwałę wyrażającą głęboki sprzeciw wobec planów zmian ustawy z 25.6.2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym2. Zwrócono w niej uwagę, że przyjęte rozwiązania prowadzą do dalszego upolitycznienia tego ważnego organu władzy sądowniczej. Krytykowano brak możliwości zgłaszania i oceny kandydatów przy wyborze sędziów przez środowiska prawnicze oraz wprowadzane ustawą obniżenie wymagań wobec kandydatów.
Już w nowej kadencji parlamentu Stowarzyszenie apelowało do prezydenta RP Andrzeja Dudy, żeby powstrzymał się od przyjęcia ślubowania od osób wybranych przez Sejm 2.12.2015 r. na sędziów Trybunału, do czasu rozstrzygnięcia przez Trybunał Konstytucyjny skarg dotyczących zgodności z Konstytucją RP ustaw z 25.6.2015 r. i uchwalonej już przez nowy Sejm z 19.11.2015 r.3 Zarząd Stowarzyszenia argumentował, że Trybunał jest jedynym organem do rozstrzygania takich wątpliwości.
Najostrzej Stowarzyszenie protestowało przeciwko zmianom w TKU, które ostatecznie Sejm przegłosował 22.12.2015 r.4 Oceniając już sam pierwotny projekt wnioskowało o odrzucenie go w całości. Zastrzeżenie sędziów budziło przede wszystkim wprowadzenie przepisu, że, co do zasady, Trybunał rozpatrywać ma sprawy w pełnym składzie, który liczyć ma 13 sędziów, a orzeczenia miały zapadać większością kwalifikowaną 2/3 głosów. Protestowano także przeciwko ekspresowemu trybowi, w jakim odbywa się wprowadzanie zmian o charakterze ustrojowym.
Opinię na temat projektu i poselskich poprawek Stowarzyszenie przedstawiło 23.12.2015 r. Oprócz podnoszonych wcześniej zastrzeżeń sędziowie wskazali także na przepis przewidujący, że rozprawa nie może odbyć się wcześniej niż po upływie 3 miesięcy od dnia doręczenia uczestnikom postępowania zawiadomienia o jej terminie, a dla spraw orzekanych w pełnym składzie – po upływie 6 miesięcy. Wszystkie te zmiany miały na celu paraliż prac Trybunału. Zarząd Stowarzyszenia zgłosił także zastrzeżenia w stosunku do przepisów umożliwiających wszczęcie postępowania dyscyplinarnego wobec sędziego Trybunału na wniosek Prezydenta RP lub Ministra Sprawiedliwości. Zdecydowany sprzeciw wzbudził projekt dotyczący możliwości złożenia z urzędu sędziego Trybunału przez Sejm. Wreszcie kwestionowano brak vacatio legis.
Stowarzyszenie nie ograniczało się tylko do krytyki rozwiązań poselskich. W ramach dyskusji nad modelem powoływania sędziów Trybunału przedstawiło swoje propozycje zmierzające do odpolitycznienia tego procesu i doprecyzowania jego zasad. Stowarzyszenie zaproponowało m.in. podwyższenie wymagań stawianych kandydatowi w zakresie wiedzy prawniczej, wprowadzenie zakazu kandydowania posłów, senatorów i wyższych urzędników państwowych, wprowadzenie możliwości zgłaszania kandydatów przez środowiska prawnicze i naukowe, wprowadzenie obowiązku niezwłocznego przyjęcia ślubowania od wybranego sędziego i dopuszczenie do złożenia go w formie pisemnej, a także sprecyzowanie daty rozpoczęcia kadencji sędziego.
W apelu z 18.12.2015 r. Zarząd Stowarzyszenia napisał: „Urzeczywistnianie zasad demokratycznego państwa prawnego jest podstawowym celem SSP »Iustitia« określonym w jego statucie. W sytuacji, gdy zasady te, a przede wszystkim Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej są łamane, Stowarzyszenie nie ma prawa milczeć”.
Kryzys wokół Trybunału Konstytucyjnego oraz możliwości i zakres wspólnego działania były tematem spotkania przedstawicieli sędziowskich stowarzyszeń. Odbyło się ono z inicjatywy Krajowej Rady Sądownictwa. Gospodarzy reprezentowali przewodniczący Dariusz Zawistowski, wiceprzewodniczący Krzysztof Wojtaszek oraz członek KRS i jej rzecznik Waldemar Żurek. W spotkaniu wzięli udział przedstawiciele: Stowarzyszenia Sędziów „Themis”, Stowarzyszenia Sędziów Rodzinnych w Polsce i Stowarzyszenia Sędziów Rodzinnych „Pro Familia”. Stowarzyszenie „Iustitia” na spotkaniu reprezentowali prezes Maciej Strączyński oraz wiceprezesi Jolanta Korwin-Piotrowska i Barbara Zawisza.
W sprawie kryzysu konstytucyjnego wokół TK wypowiedziało się także Porozumienie Samorządów Zawodowych i Stowarzyszeń Prawniczych, którego członkiem jest także Stowarzyszenie „Iustitia”, obecnie przewodniczące pracom Porozumienia. Przedstawiciele wszystkich polskich zawodów prawniczych zaapelowali wówczas do prezydenta RP o powstrzymanie się od przyjmowania ślubowania od nowych sędziów, aż Trybunał rozpozna wszystkie skargi złożone przeciwko ustawom, które go dotyczą.
Porozumienie zabierało głos w sprawie Trybunału już wcześniej, na swoim inauguracyjnym spotkaniu, jeszcze zanim Sejm poprzedniej kadencji dokonał wyboru pięciu sędziów na podstawie ustawy z 25.6.2015 r. Zwracano wówczas uwagę na niebezpieczeństwo pospiesznego przeprowadzenia procedury zgłaszania i oceny kandydatów oraz zastosowania kryteriów politycznych w wyborze sędziów. Krytykowano uniemożliwienie środowiskom prawniczym zgłaszania kandydatów.
Krytycznie o zmianach dotyczących Trybunału Konstytucyjnego wypowiedziała się także Krajowa Rada Sądownictwa oraz organy samorządu sędziowskiego: Zgromadzenie Ogólne Sędziów Apelacji Rzeszowskiej, Zgromadzenie Przedstawicieli Sędziów Apelacji Łódzkiej, Zgromadzenie Ogólne Sędziów Apelacji Szczecińskiej, Zgromadzenia Przedstawicieli Sędziów Apelacji Katowickiej. Zgromadzenie Przedstawicieli Sędziów Okręgu w Bydgoszczy, Zgromadzenie Ogólne Sędziów Okręgu Sądu Okręgowego w Opolu, Zgromadzenie Sędziów Sądu Okręgowego w Koninie, Zgromadzenia Przedstawicieli Sędziów Okręgu Sądu Okręgowego w Szczecinie. Więcej na stronie internetowej Stowarzyszenia.
(IS)
1 M. Strączyński, Wygranie wyborów pozwala rządzić, nie łamać konstytucję, „Dziennik Gazeta Prawna” z 14.12.2015 r.
2 Dz.U. z 2015 r. poz. 1064 ze zm.; dalej jako: TKU.
3 Ustawa z 19.11.2015 r. o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Dz.U. poz. 1928 ze zm.
3 Ustawa z 22.12.2015 r. o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Dz.U. poz. 2217.