• Prawo ustrojowe
  • Artykuł pochodzi z numeru IUSTITIA 2(2)/2010, dodano 31 grudnia 2011.

Czas pracy sędziów

Jakub Litowski
(inne teksty tego autora)

W artykule przedstawiono zagadnienie czasu pracy sędziów w odniesieniu zarówno do przyjętego zadaniowego systemu organizacji pracy sędziów, jak i potrzeby uwzględniania przepisów regulujących normy i wymiar czasu pracy, z których jasno wynikają ograniczenia co do dopuszczalnego wymiaru czasu pracy pracowników. Ze względu na niepełną regulację zagadnienia w polskim prawie, a zarazem wykazany brak ugruntowanej w judykaturze linii orzecznictwa, Autor dostrzega potrzebę interpretacji przepisów krajowych zgodnie z uregulowaniami ponadnarodowymi w tym zakresie.

[hidepost=1]

Wprowadzenie

W uzasadnieniu uchwały podjętej 8.4.2009 r.1 SN odniósł się w sposób kompleksowy do zagadnienia czasu pracy sędziów. Sąd Najwyższy podkreślając przynależność sędziów do państwowej służby publicznej, zwrócił uwagę na szczególne miejsce władzy sądowniczej w państwie, wykonującej specyficzną dla państwa funkcję, tj. wymierzanie sprawiedliwości. Ta specyfika zawodu sędziego stanowi, zdaniem SN, wystarczające uzasadnienie do odmiennego unormowania statusu prawnego sędziów. Ze spostrzeżeniem tym trzeba się zgodzić. Jednak dalszy wywód SN, odnoszący się do czasu pracy sędziów, budzi kontrowersje. Stwierdził on bowiem, że czas pracy sędziego jest szczególny w tym sensie, że musi on wykonywać każde zadanie wynikające z przydzielonych mu obowiązków i że ustawa z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych2 w pełni normuje tę kwestię, co wyklucza posiłkowe stosowanie Kodeksu pracy w tym zakresie.

Zadaniowy system organizacji czasu pracy sędziów a dopuszczalny wymiar czasu pracy pracowników

Zgodnie z art. 83 PrUSP, czas pracy sędziego jest określony wymiarem jego zadań. W opinii SN przepis ten tylko pozornie nawiązuje do zadaniowego czasu pracy uregulowanego w art. 140 KP, jednak to, że nie odsyła on (wzorem art. 140 KP) do żadnych norm czasu pracy nie pozwala przyjąć, by wprowadzał w istocie zadaniowy czas pracy. Teza ta rodzi znaczne wątpliwości. Dotychczas bowiem w doktrynie zgodnie przyjmowano, że przepis ten ustanawia zadaniowy system organizacji czasu pracy (w rozumieniu przepisów KP), będący zresztą historycznie utrwalonym systemem pracy sędziów3. Wystarczy także porównać przepis art. 83 PrUSP z obowiązującym do 31.12.2003 r. art. 1298 § 1 KP, stanowiącym, że w przypadkach uzasadnionych rodzajem pracy lub jej organizacją albo miejscem wykonywania pracy, czas pracy pracowników może być określony wymiarem ich zadań. Nieprzypadkowa zbieżność użytych sformułowań świadczy o tym, że art. 83 PrUSP odwołuje się do identycznej konstrukcji prawnej, do której nawiązuje powołany przepis KP. Ustawodawca zatem w ten sposób dokonał jedynie wyboru jednego z wielu przewidzianych przez KP systemów czasu pracy, uznając go za optymalny dla tej grupy zawodowej.

Przyjmując taką funkcję art. 83 PrUSP trudno zgodzić się z poglądem SN, że przepis ten w sposób kompletny reguluje zagadnienie czasu pracy sędziów. Przepisy KP normujące czas pracy nie ograniczają się jedynie do regulowania systemów i rozkładów czasu pracy, lecz przede wszystkim wyznaczają określone normy czasu pracy kształtujące dopuszczalny wymiar czasu pracy pracowników4. Wyraźną odrębność obu grup przepisów podkreśla systematyka KP: pierwsza z nich (zawierająca m.in. art. 140 KP) znajduje się w Rozdziale IV „Systemy i rozkłady czasu pracy”, zaś drugą z grup zamieszczono w rozdziale II noszącym tytuł – „Normy i ogólny wymiar czasu pracy”. Systemy i rozkłady czasu pracy odpowiadają przy tym jedynie za to, w jakich godzinach w poszczególnych dniach danego okresu rozliczeniowego pracownicy mają świadczyć pracę. Natomiast przepisy statuujące normy i ogólny wymiar czasu pracy mają na celu wytyczenie granic czasowych, w obrębie których pracodawca może przyjęty przez siebie system i rozkład czasu pracy stosować. Wyznaczają zatem nie tylko typowe normy czasu pracy, ale też stanowią punkt odniesienia dla kształtowania innych niż podstawowy systemów czasu pracy. Właściwe stosowanie przepisów dotyczących systemów i rozkładów czasu pracy wymaga istnienia przepisów regulujących normy i wymiar czasu pracy. Świadczy to o pewnej niesamodzielności przepisów o systemach i rozkładach czasów pracy, a tym samym o braku zupełności tego wycinka regulacji czasu pracy. Przepisu art. 83 PrUSP, stanowiącego odpowiednik art. 140 KP (wcześniej art. 1298 § 1 KP), nie można więc postrzegać jako unormowania kompletnego, niewymagającego uzupełnienia. Dotyczy on bowiem wyłącznie – podobnie jak art. 140 KP – systemu czasu pracy sędziów, nie regulując w żadnym stopniu ogólnego wymiaru lub norm czasu ich pracy.

Za niedopuszczalny zarazem uznać trzeba pogląd, że specyfika zawodu sędziego wyklucza potrzebę zakreślania dla nich norm iogólnego wymiaru czasu pracy. Sędziowie powierzone im zadania realizują – czego SN nie podważał w omawianej uchwale, a co zdaje się konsekwentnie utrwalać w swoich orzeczeniach5 – w ramach stosunku pracy nawiązanego na podstawie mianowania. Odwołać się w tym względzie trzeba do zasady normatywnej, której SN nie powołał w swojej uchwale, lecz którą należy wyprowadzić z obowiązujących przepisów. Praca świadczona w ramach stosunku pracy, a więc praca podporządkowana i wyznaczona co do czasu jej trwania przez podmiot zatrudniający, nie powinna przekraczać w wymiarze dobowym oraz tygod­niowym określonej liczby godzin, zaś wszelkie jej przekroczenia mogą mieć miejsce jedynie w sytuacjach przewidzianych przez przepisy prawa. Zachowane powinny być zatem proporcje między czasem pracy a czasem wypoczynku. Zasadę tę wywieść można z art. 66 ust. 2 Konstytucji i art. 14 KP, przyznających prawo do wypoczynku oraz normatywnego reglamentowania czasu pracy, jak również z przepisów Działu VI KP, poświęconych zagadnieniom związanym z czasem pracy.

[/hidepost]