Doręczenia w niemieckim postępowaniu cywilnym

Konrad Graczyk

Doręczenie w każdym postępowaniu odgrywa ważną rolę, pozwala bowiem zapoznać się stronom z treścią pism procesowych. Tekst jest poświęcony doręczeniom uregulowanym w niemieckim kodeksie postępowania cywilnego. Regulacja ta ma charakter wzorcowy i jest stosowana także w innych postępowaniach. Pomimo tego, że niemiecki system doręczeń oparty jest na zasadzie oficjalności, poza doręczeniem urzędowym występuje doręczenie z inicjatywy strony oraz elektroniczne.
[hidepost]

Wprowadzenie

W języku potocznym „doręczyć” oznacza oddać do rąk, przynieść na miejsce przeznaczenia¹. W prawie niemieckim legalna definicja doręczenia znajduje się w Kodeksie postępowania cywilnego z 1877 r. (Zivilprozessordnung – ZPO²). Przepis § 166 pkt 1 ZPO stanowi, że doręczeniem jest podanie do wiadomości dokumentu osobie w formie określonej w tytule drugim, brzmiącym „Postępowanie przy doręczeniach” (Verfahren bei Zustellungen).

Obecna regulacja doręczeń w niemieckim postępowaniu cywilnym zasadniczo bez większych zmian obowiązuje od 1.7.2002 r., kiedy weszła w życie ustawa z 25.6.2001 r. o reformie postępowania przy doręczeniach w postępowaniu sądowym (Gesetz zur Reform des Verfahrens bei Zustellungen im gerichtlichen Verfahren)³, zmieniająca Tytuł drugi Rozdziału trzeciego Księgi pierwszej ZPO. Dotychczas przepisy pozostawały bowiem w głównych założeniach i systematyce niezmienione od wejścia w życie ZPO⁴. Celem zmian było uproszczenie postępowania doręczeniowego oraz przystosowanie go do zmieniających się warunków życiowych. Zaletą nowelizacji było zwiększenie form doręczenia, uproszczenie doręczenia zastępczego, redukcja kosztów oraz czasochłonności dokumentowania doręczenia, a także pozwolenie na doręczenie w formie telefaksu albo dokumentu elektronicznego za potwierdzeniem odbioru⁵. Chodziło także o to, aby w omawianej materii obowiązywało jednolite prawo zarówno dla sądów powszechnych, jak i sądów administracyjnych, czy – odrębnych w strukturze niemieckiego sądownictwa – sądów ubezpieczeń społecznych i sądów finansowych. Regulacja miała więc charakter wzorcowy dla innych ustaw, w których ustawodawca niemiecki zdecydował o stosowaniu przepisów ZPO odnośnie doręczeń⁶.

Przepis § 166 ZPO poza legalną definicją doręczenia ustanawia podstawową zasadę – doręczeń z urzędu (von Amts wegen). Niemiecki system jest więc oparty na zasadzie oficjalności doręczeń. Celem postępowania doręczeniowego jest, aby przy pomocy dokumentu doręczenia (Zustellungsurkunde) można było wykazać, że adresat mógł się dowiedzieć o treści pisma⁷. Po pierwsze, doręczenie ma gwarantować możliwość zapoznania się adresata z treścią pisma, a przez to zorganizowania obrony lub dochodzenia roszczeń⁸. Chodzi o stworzenie możliwości zapoznania się z pismem, a nie o obowiązek jego przeczytania. Po drugie, postępowanie musi odbywać się z poszanowaniem rygorów konstytucyjnych, w szczególności art. 10 Konstytucji Niemiec (Grundgesetz)⁹.

Gwarancje konstytucyjne

Przepis art. 10 Konstytucji Niemiec stanowi, że nienaruszalna jest tajemnica korespondencji (Briefgeheimnis), tajemnica pocztowa (Postgeheimnis) oraz tajemnica telekomunikacyjna (Fernmeldegeheimnis), a ich ograniczenia mogą nastąpić jedynie na podstawie ustawy¹⁰. Tajemnice te są ze sobą związane, ponieważ, po pierwsze, wszystkie dotyczą komunikacji, a po drugie, ustrojodawca umieścił je w jednym artykule.

Tajemnica korespondencji dotyczy listów (Briefe) i pocztówek (Postkarten), czyli pisemnych wiadomości między nadawcą a indywidualnie oznaczonym adresatem. Orzecznictwo objęło ochroną także e-maile¹¹. Jej istotą jest zakaz nieuprawnionego otwierania zamkniętych listów oraz innych przesyłek, a także zakaz zapoznawania się z ich treścią przy pomocy środków technicznych bez ich otwierania. Zabronione jest także otwieranie przez nieuprawnione osoby skrzyń i worków pocztowych z listami¹².

Zakresowo szersze wydaje się być pojęcie tajemnicy pocztowej. Odnosi się ona do jakichkolwiek przesyłek przesyłanych przez pocztę. Jej granice wyznacza art. 39 ustawy z 22.12.1997 r. – Prawo pocztowe¹³ (Postgesetz) oraz § 206 StGB¹⁴. Tajemnicy pocztowej podlegają bliższe okoliczności obrotu pocztowego osób fizycznych i prawnych, jak również treść przesyłek pocztowych. Do zachowania jej zobowiązany jest, kto służbowo dostarcza albo bierze udział w usługach pocztowych, przy czym obowiązek ten trwa także po zakończeniu działalności. Czasowy zasięg oddziaływania tajemnicy pocztowej jest węższy niż tajemnicy korespondencji, obowiązuje bowiem od momentu wysłania przesyłki na poczcie, aż do jej doręczenia.
[/hidepost]