- Prawo cywilne
- Artykuł pochodzi z numeru IUSTITIA 2(16)/2014, dodano 30 sierpnia 2014.
Dorozumiany wybór prawa w trakcie procesu – glosa
[hidepost]
Sąd Najwyższy uchylił wyrok sądu II instancji i przekazał sprawę temu sądowi do ponownego rozpoznania. Sąd Najwyższy stwierdził, że w postępowaniu apelacyjnym prawidłowo zidentyfikowano normę relewantną dla rozstrzygnięcia w zakresie prawa kolizyjnego, tj. art. 3 ust. 1 Konwencji rzymskiej, który stanowi, że wybór prawa powinien być wyraźny lub w sposób dostatecznie pewny wynikać z postanowień umowy lub okoliczności sprawy. Norma ta dopuszcza zarówno wyraźny, jak i dorozumiany wybór prawa, który jest czynnością prawną z zakresu prawa prywatnego międzynarodowego. Woli stron w zakresie wyboru prawa właściwego dla umowy przypisuje się rolę łącznika subiektywnego. Sąd Najwyższy podkreślił, że wybór prawa relewantny z punktu widzenia rozstrzygnięcia kolizyjnoprawnego musi opierać się na rzeczywistej woli stron, nie zaś na konstrukcjach o hipotetycznym charakterze. Przeciwnie, musi zostać ustalone, że strony świadomie porozumiały się co do stosowania danego prawa jako właściwego dla umowy. Innymi słowy, strony powinny mieć świadomość, że wybór prawa jest czynnością mającą skutki na płaszczyźnie kolizyjnoprawnej. Sąd powinien zatem ustalić, że świadomość ta u obydwu stron rzeczywiście występowała. W uzasadnieniu SN wskazał dalej, że samo powołanie polskich przepisów jako materialnoprawnej podstawy żądania i podjęcie przez pozwanego obrony w odniesieniu do treści tych przepisów nie musi oznaczać, że strony dokonały wyboru prawa. Argumentacja dotycząca unormowań tego samego prawa może bowiem wynikać ze sporu o kwestie merytoryczne sprawy, bez związku z zagadnieniem kolizyjnym. Może również być skutkiem błędnego przekonania o właściwości prawa. W sprawie brak zachowań stron, z których wynikałoby, że doszło do obopólnego uzgodnienia prawa właściwego. Wypowiedzi stron cytowane przez sąd II instancji odnosiły się jedynie do właściwości (jurysdykcji) sądu polskiego. Zatem samo spieranie się przez strony na tle tych samych przepisów materialnoprawnych, w braku dodatkowych wskazówek w zakresie woli stron, nie może stanowić samodzielnej podstawy do wnioskowania o wyborze tego prawa. W sprawie brak dodatkowych wskazań na zaistnienie woli wyboru prawa, którymi mogły być prorogacja na rzecz sądów polskich, zapis na sąd polubowny. Co więcej, znaczna część elementów stanu faktycznego, w tym zawarcie umów sporządzonych w języku hiszpańskim, miejsce wykonania umów, nie mogła być wskazówką świadczącą o woli stron powiązania sprawy z polskim porządkiem prawnym. Sąd Najwyższy stwierdził zatem, mając na uwadze wszystkie okoliczności sprawy, że nie jest możliwe przyjęcie wyboru prawa polskiego jedynie na tej podstawie, że powód powołał się na przepisy polskie formułując pozew, a pozwany podjął obronę w oparciu o te same przepisy. Nie zostały spełnione przesłanki zaistnienia wyboru prawa w myśl art. 3 Konwencji rzymskiej. Wybór prawa nie został przez strony wyrażony w stopniu pozwalającym na konstatację, że jest on świadomy, rzeczywisty i dostatecznie pewny. To z kolei oznacza, że konieczne jest określenie prawa właściwego w braku wyboru stron,
w oparciu o łączniki obiektywne i zastosowanie tego prawa do rozstrzygnięcia sporu. Zadanie to obciąża orzekający sąd na mocy art. 1143 § 1 zd. 1 KPC.
Stan prawny i ocena
W omawianej sprawie problem kolizyjny został dostrzeżony przez sąd na etapie postępowania w II instancji, i to wskutek zarzutu apelacyjnego. Tymczasem wystąpienie wśród ustalonych okoliczności (tak licznych) powiązań sprawy z obcym obszarem prawnym powinno już sąd okręgowy skłonić do rozważań w odniesieniu do prawa właściwego. Sąd polski związany jest procesową normą art. 1143 § 1 zd. 1 KPC, zgodnie z którą powinien z urzędu ustalić i stosować właściwe prawo obce. Przyjmuje się6, że przepis art. 1143 § 1 KPC dotyczy nie tylko stwierdzenia treści prawa obcego, lecz nakazuje również dokonanie ustaleń koniecznych dla identyfikacji miarodajnego w sprawie porządku prawnego. Należy podkreślić, że polski sąd rozważań nad prawem właściwym nie może uzależniać od powołania się przez stronę na właściwość obcego prawa7. W razie dostrzeżenia w ramach ustalonych faktów przesłanek stosowania prawa obcego, sąd zobowiązany jest rozstrzygnąć zagadnienie kolizyjne bez wniosków stron w tej mierze. Oczywiście, kwestię właściwości prawa w sprawie sąd powinien przedstawić stronom najpóźniej na etapie rozprawy, aby umożliwić im sformułowanie swych racji i ewentualne dowodzenie okoliczności relewantnych z punktu widzenia normy kolizyjnej. W opisany sposób sąd powinien działać także wtedy, gdy strony dokonały wyboru prawa. W takiej sytuacji z urzędu powinny zostać zastosowane normy prawa prywatnego międzynarodowego regulujące dopuszczalność i skuteczność wyboru prawa. Co za tym idzie, dokonany przez strony wybór prawa powinien zostać przez sąd oceniony z urzędu i uwzględniony w przypadku jego skuteczności8.
Nakaz stosowania prawa właściwego z urzędu wiąże się z ugruntowanym poglądem, że brak jest przesłanek do przypisywania pierwszeństwa stosowania prawu wewnętrznemu (materialnej legis fori)9.
[/hidepost]