Dorozumiany wybór prawa w trakcie procesu – glosa
[hidepost]
Wybór prawa określany jest jako specyficzna czynność prawna z zakresu prawa prywatnego międzynarodowego10. Należy stwierdzić, że podstawą stosowania prawa wskazanego przez strony nie jest samo wiążące sąd uzgodnienie. Znaczenie wyboru prawa i jego moc wiążąca opiera się na normie prawa prywatnego międzynarodowego11. Innymi słowy, wybór dokonany przez strony stanowi przesłankę zastosowania normy kolizyjnej, nadającej mu skutki w zakresie właściwości prawa. W odniesieniu do wyboru prawa wskazuje się, że w konstrukcji normy kolizyjnej pełni on funkcję łącznika o charakterze subiektywnym, w odróżnieniu
od łączników norm kolizyjnych miarodajnych w braku wyboru prawa (zwanych obiektywnymi). Łącznik ten należy traktować tak jak w przypadku innych nakazów pomieszczonych w normach kolizyjnych, tzn. sąd powinien stosować normę kolizyjną z urzędu. W przypadku spełnienia przesłanek skuteczności wyboru prawa powinien zastosować prawo wybrane przez strony12. Wybór prawa wywołujący skutek na płaszczyźnie kolizyjnoprawnej należy odróżnić od włączenia przez strony
w treść stosunku prawnego zbioru norm należących do danego porządku prawnego, nie wskazując jednocześnie jako właściwego całego porządku prawnego. Sytuacja ta określana jest jako materialnoprawne wskazanie regulacji prawnej. Skuteczność takiego ukształtowania przez strony łączącego je stosunku prawnego ocenia się na podstawie norm porządku prawnego, wskazanego przez miarodajną normę kolizyjną13.
W doktrynie dominuje pogląd, zgodnie z którym kwestię, czy wybór prawa był w danej sprawie dopuszczalny, należy określić na podstawie wiążącej sąd regulacji kolizyjnoprawnej. Relewantne normy prawa prywatnego międzynarodowego stanowić powinny podstawę dla określenia, w jakim stopniu uwzględniony może być wybór prawa niedokonany na podstawie wyraźnych oświadczeń woli, lecz wynikający z innych zachowań stron i pozostałych okoliczności sprawy. Zapatrywanie to znalazło również wyraz w art. 3 ust. 1 Konwencji rzymskiej, który samodzielnie reguluje dopuszczalność dorozumianego wyboru prawa. To oznacza, że art. 3 ust. 1 Konwencji stanowi samodzielną podstawę dla oceny przez sąd, czy ustalone okoliczności sprawy uzasadniają wniosek o dokonaniu przez strony dorozumianego wyboru prawa14.
O ile dopuszczalność wyraźnego i dorozumianego wyboru prawa uregulowana jest w unormowaniu kolizyjnym Konwencji, to jednak zaznaczyć należy, że akt ten
w art. 3 ust. 4 kwestię istnienia i ważności czynności prawnej, którą jest wybór prawa, poddaje prawu merytorycznemu wskazanemu na podstawie
art. 8, 9 i 11 Konwencji. To oznacza, że w odniesieniu do przesłanek ważności takich jak wady oświadczenia woli należy zastosować prawo właściwe dla umowy.
Z kolei kwestie formy tej czynności i zdolności stron do jej dokonania sąd powinien ocenić w oparciu o prawo merytoryczne właściwe na podstawie odpowiednio:
art. 9 i 11 Konwencji.
W omawianej sprawie ocena dopuszczalności dorozumianego wyboru prawa powinna odbywać się na podstawie art. 3 ust. 1 Konwencji rzymskiej. Przepisy Konwencji w swym czasowym zasięgu zastosowania stanowiły dla polskiego sądu kolizyjną lex fori miarodajną dla rozstrzygnięcia co do stosunku zobowiązaniowego łączącego strony. Zaistnienie konsensu między stronami w odniesieniu do właściwości prawa powinno być badane na podstawie autonomicznie interpretowanej normy Konwencji, bez odwołania do prawa merytorycznego, które miało być przedmiotem wyboru15. Konwencja w art. 3 szeroko zakreśla granice autonomii woli stron. Wybór prawa w ujęciu tego przepisu nie jest ograniczony do porządków prawnych związanych z rozpatrywanym stosunkiem prawnym16. Na tle art. 3 ust. 1 zd. 2 Konwencji powszechnie przyjmuje się dopuszczalność dorozumianego wyboru prawa. Przepis wymaga bowiem, aby wybór był wyraźny lub aby w sposób dostatecznie pewny wynikał z postanowień umowy lub okoliczności sprawy17. Z kolei z art. 3 ust. 2 Konwencji jednoznacznie wynika dopuszczalność wyboru następczego. Dokonanie następczego wyboru prawa w bardzo istotny sposób wpływa na sytuację stron, mając na uwadze, że stanowi on okoliczność powodującą zmianę statutu kontraktowego18. Tym bardziej wydaje się konieczna wnikliwa ocena, czy fakty ustalone przez sąd w danej sprawie dają podstawę do przyjęcia,
że strony przejawiły wolę wskazania prawa innego niż prawo pierwotnie właściwe dla wiążącej je umowy.
[/hidepost]