Dorozumiany wybór prawa w trakcie procesu – glosa

(inne teksty tego autora)

[hidepost]

Konieczność ostrożnego podejścia przy interpretacji zachowań stron w procesie trafnie podkreślił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu omawianego wyroku. Na aprobatę zasługuje stwierdzenie Sądu, że odwołanie się stron do norm pochodzących z określonego porządku prawnego stanowi silniejszą przesłankę świadczącą o wyborze prawa, gdy jest to prawo inne niż materialna lex fori²⁸. Należy zwrócić uwagę, że w rozpatrywanej sprawie powód wyjaśniał jedynie to, dlaczego powództwo wniósł przed polskim sądem, lecz były to zaledwie stwierdzenia odnoszące się do jurysdykcji krajowej. Strona ta nie wypowiadała się w odniesieniu do właściwości prawa polskiego. Co ważne, brak było również takiej argumentacji po stronie przeciwnej. Nie zostały zatem sformułowane żadne wypowiedzi, które mogłyby świadczyć
o świadomości stron w kwestii prawa właściwego. Samo wniesienie pozwu przed polskim sądem, dokonane ze względów pragmatycznych (możliwość ustalenia miejsca zamieszkania pozwanego, pers­pektywa egzekucji), nie było samo w sobie wyrazem woli wyboru prawa polskiego. Z uwagi na brak skutecznego wyboru prawa w sprawie wystąpiła konieczność ponownego rozpoznania okoliczności relewantnych, z punktu widzenia norm kolizyjnych posługujących się łącznikami obiektywnymi. Sąd II instancji powinien dokonać ustaleń w tej mierze, mając na uwadze obowiązek wynikający z art. 1143 § 1 zd. 1 KPC.

Podsumowanie

Stanowisko Sądu Najwyższego w omawianej sprawie należy uznać za wyraz bardzo korzystnej tendencji w orzecznictwie. Mając na uwadze konieczność poszanowania zasady równorzędności porządków prawnych na aprobatę zasługuje dążenie do unikania stosowania przez sądy za wszelką cenę własnego prawa. Jak wskazano
w uzasadnieniu glosowanego wyroku, sąd zobowiązany jest do uwzględnienia swobodnego, lecz zgodnego wyboru stron, dokonanego ze świadomością możliwości wyboru innego prawa niż to wskazane w porozumieniu. Brak jest podstawy prawnej dla odczytywania przez sąd określonych zachowań stron jako wyboru prawa jedynie po to, aby uzasadnić zastosowanie materialnej legis fori. Tymczasem taka sytuacja miała miejsce w referowanej sprawie, biorąc pod uwagę tok myślenia wskazany w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego. Sąd Najwyższy trafnie stwierdził, że nie sposób z wypowiedzi stron przed sądami I i II instancji wyinterpretować świadomości problemu kolizyjnego i woli dokonania wyboru prawa. Właściwości danego porządku prawnego nie uzasadnia „wybór prawa” narzucony stronom przez sąd, który poprzez poszukiwanie określonych elementów w okolicznościach sprawy, w ten sposób uzasadnia dowolne przyjęcie przez siebie właściwości krajowego porządku prawnego²⁹. Takie działania sądu naruszają art. 3 Konwencji rzymskiej, jak i normę nakazującą poszukiwanie prawa właściwego pomieszczoną w art. 1143 § 1 KPC.

W uzasadnieniu Sąd Najwyższy trafnie zwrócił uwagę, że uwzględnienie autonomii woli stron w określeniu statutu kontraktowego łączy się z koniecznością ustalenia w sposób pewny, że wybór stron był w pełni świadomy i rzeczywisty. Sąd zwrócił uwagę, że obowiązek ustalenia woli stron wyrażonej w sposób niebudzący wątpliwości obecnie wynika jeszcze wyraźniej z bardziej rygorystycznie ujętego art. 3 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008
z 17.6.2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I)³⁰, które zastąpiło Konwencję. Przepis ten stanowi bowiem, że wybór prawa ma być dokonany wyraźnie lub w sposób jednoznaczny wynikać z postanowień umowy lub okoliczności sprawy. Stanowi to krok dalej względem wskazanego
w art. 3 ust. 1 Konwencji rzymskiej wymogu, aby wybór prawa był „wyraźny lub aby w sposób dostatecznie pewny wynikał z postanowień umowy lub okoliczności sprawy”.

Należy zwrócić uwagę, że jako wskazówki istnienia wyboru prawa nie należy odczytywać dowolnych elementów stanu faktycznego³¹, w oderwaniu od intencji stron. Okoliczności takie, jak usytuowanie przedmiotu umowy, warunki realizacji dostawy, transportu, miejsce działania stron itp. jako takie mają znaczenie, lecz raczej
dla stosowania norm kolizyjnych zawierających łączniki obiektywne, w szczególności odwołujące się do zasady najściślejszego związku. Należy bowiem odróżnić badanie nasilenia określonych obiektywnych powiązań systemu prawnego ze sprawą od dokonania wyboru prawa przez strony³². W przeciwnym wypadku strony mogą zostać zaskoczone decyzją sądu, który samodzielnie „skonstruował” rzekome porozumienie w sprawie wyboru prawa. Brak rzeczywistego wyboru powinien spowodować stosowanie przez sąd miarodajnych norm kolizyjnych posługujących się łącznikami obiektywnymi.

 

SUMMARY

Implied choice of law in the course of litigation – a gloss

The text deals with the question, which is important from a practical point of view, concerning implied choice of law in the course of court proceedings. The author discusses the ruling of the Polish Supreme Court in a case which required interpretation of the conduct of the parties as well as an assessment whether their actions
and statements indicate that the parties have chosen the law governing the agreement. The gloss presents the current state of case law in Poland as well as the current views of the science of private international law as regards implied choice of law. The text provides an evaluation of the commented judgment against the background
of relevant choice of law regulations and an example-based analysis of when implied choice of law may be accepted by court.

[/hidepost]